作为周末爱好，最近把 Esperanto parser (世界语自动句法解析器) 复活了。为“自然”语言做的平台，对于“人造”语言扫描，那的确是”降维打击“，就跟美国轰炸伊拉克似的。先找一个简单的句子热身： 世界语《第一书》略显简单，咱们从《第二书》开始认真试试庖丁牛刀，LOL。 la unua frazo en 《La Dua Libro》: Elirante ankorau unu fojon antau la estimata publiko, mi sentas la devon antau chio danki la legantan publikon por la viva kunsento, kiun ghi montris por mia afero. 这基本上是外语文法老师都会讲解的句法分析吧？只不过这是机器自动解析而已。具体说来就是： 1. 柴门霍夫《第二书》的这第一句话是一个复合句。 2. 复合句主句的主干是“mi sentas la devon”，其中“mi”是主语，“sentas”是谓语动词，“la devon”是宾语。 3. 主句的状语从句是一个副词性分词短语，“Elirante ankorau unu fojon antau la estimata publiko”， 其中，“ankorau unu fojon” 是分词的状语，介词短语 “antau la estimata publiko” 也是其状语。 4. 主句宾语“la devon” 后面带有一个定语从句，”kiun ghi montris por mia afero”, 其中，montris 是从句谓语动词，kiun 是其宾语，ghi 是其主语，介词短语 “por mia afero” 是其状语。 5 再细一点，可以解析NP和PP里面的限定词（如 la）和定语（如 estimate），等等。 看样子，柴门霍夫喜欢用复杂的句式。也许因为是第二书了，他有意为之，为了表现语言表达复杂概念和关系的能力。 La multaj promesoj, kiujn mi ricevas, kaj el kiuj tre granda parto estas subskribita “senkondicˆe”, la leteroj kun kuragˆigoj au ̆ kon- siloj—cˆio tio cˆi montras al mi, ke mia profunda kredo je l’ homaro min ne trompis. tiu estas la dua frazo, kiu ankau estas longa kaj malsimpla. “chio tio chi”，kial ne “chio chi”? La bona genio de la homaro vekighis: de chiuj flankoj al la laboro chiuhoma venas amasoj, kiuj ordinare estas tiel maldiligentaj por chia nova afero; The good genius of mankind has awakened: from all sides to the work of every man come masses who are ordinarily so lazy for every new cause; 《第二书》这话是在欢呼人类理性的觉醒，接纳并拥抱了世界语的诞生。 kiam pasus la jaro, mi intencis eldoni libreton, en kiu estus analizitaj chiuj pensoj esprimitaj de la publiko, kaj uzinte tiujn, kiuj efektive estus bonaj, mi donus al la lingvo la finan formon, kaj post tio chi oni jam povus komenci la eldonon de plenaj vortaroj, libroj, gazetoj kaj cetere, char tiam la lingvo jam estus trairinta la jughon de la tuta mondo, kaj chiuj plej gravaj malbonajhoj, kiuj povus esti trovitaj en ghi, char en verko de unu homo, — estus jam pli au malpli forigitaj. 柴门霍夫的下一个句子超长，非常复杂，一个长句里面居然有10个从句：不知道老先生是炫酷，还是忘记断句了。另一个很可能是潜意识的动机就是他想表达复杂思想的组合来展示世界语的语言手段的丰富。这么复杂的句子给解析，无论机器还是人，都带来一定的困难。谷歌机器翻译居然翻译得还很到位；这当然得益于欧洲语言句型句式的某种同质性。 when the year was over, I intended to publish a booklet in which all the thoughts expressed by the public would be analyzed, and using those that would actually be good, I would give the language its final form, after which the publication of full dictionaries, books, newspapers, and so on, for by that time the language would have passed the judgment of the whole world, and all the most important evils that could be found in it, because in the work of one man, would have been more or less removed. . 。 10个子句大多是状语从句和定语从句，大体标示下来就是（其中有一个 char / because 本来是带原因状语从句的，但是老先生在那里面省略了太多东西，只剩下一个介词短语，感觉有些不顺）： （1） , (2) , (3) , (4) kaj uzinte tiujn, , (5) , (6) , (7) char tiam la lingvo jam estus trairinta la jughon de la tuta mondo, (8) , (10) , — estus jam pli au malpli forigitaj]. 终于调通了柴老爷100多年前写的这个包含10个分句的巨复杂的世界语句子： 中文的翻译大概是： 当这一年结束时，我打算出版一本小册子，其中对公众表达的所有思想做了分析，并采纳那些实际上会有很好效果的建议，我会给该语言确定最终形式；此后人们就已经可以开始编纂该语言的完整词典、书籍、报纸杂志等，因为届时该语言应该已经通过了全世界的审阅，并且其中所能够发现的由于本来只是一人之力而难免存在的最重要的弊端，或多或少地已被消除了 。 说这话的历史背景是：1887年7月26日，柴门霍夫第一次以 D-ro Esperanto（希望者博士）署名发布了他酝酿创造和自己使用了几十年的世界语方案，称作《第一书》，是俄语与世界语对照的读物。由于此前类似的人造语言方案几乎都没有流行起来，柴门霍夫心里是很忐忑的。也许是历史机缘好，也许是上帝垂顾他的艰辛努力和崇高信念，世界语很快开始流行，同时也引来了许多疑问和质询。太多的语言爱好者，包括一批语言学家以及一些也曾闭门造车自创过人造语方案的人士，开始提出五花八门的修改建议，觉得必须动大手术这个语言才能完美。每个人都有自己的一大摞理由，每个人都很坚持，有希望增加词尾形式的，有坚决反对词尾的，不一而足。柴门霍夫不断答问，为了推广世界语，也准备好了做重大让步和修改。1889 年，他把这些答问配备上述前言汇编成册，出版了这本《第二书》，然后声称从此以后，他完全放弃世界语的著作权，不再掌管世界语。世界语的修改和解释权由世界语刊物编辑部以及后来成立的世界语协会接管。组织接管以后开会讨论过各种修改方案，最终除了少数修改以外，基本维持原方案的形式。 【相关】 《 【第一书】是世界语的“圣经” 》
【立委按】很久很久以前，我发表过一篇世界语语言学特点的论文，后应邀扩展为一个 chapter，这段经历我在博客有记录。记得只看到样本，密密麻麻都是老先生对我论文的校对，但未等到付印我就出国了。后来流浪世界，一直没有顾上追踪这篇论文的下落，直到博士毕业来美国加入创业公司。我在公司做了主管以后，想到在世界语圈子的 Paul，他当时是加拿大世界语协会主席，也是我的兄弟学校的语言学博士候选人。Paul 苦读多年终于要毕业了，我就把他招来做了我的手下。有一天我提到这篇论文的事儿，他主动说我可以到图书馆查询，看到底发表了没有。后来他果然找到了，复印给我当年我呕心沥血写就的长篇论文。这篇论文的底稿早就不存了，只剩下这篇复印件，我一直想把这篇论文重新数字化，但还没找到合适的世界语文字识别软件，可是要是一字字地敲进去又没有这个耐心。在这喧嚣的世界里，我们越来越浮躁，很难静下心来。现在加入了这个群组，左右都是同仁和老师，感觉给了我动力。近20页密密麻麻，我就一点一点植字，也算是重温旧梦吧。 Li,Ŭej (Wei) 1991. Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto. InSertagratulatoriainhonoremJuanRgulo,Vol.IV.pp.707-723.LaLaguna:UniversidaddeLaLaguna 1. Aglutineco de Esperanto 1.0. Kiel sciate al ĉiuj, Esperanto estas grandparte tipa aglutina lingvo, kies morfemoj (finaĵoj, afiksoj kaj radikoj) havas siajn apartajn signifojn kaj povas aglutini unu sur alia por vortofarado. Ni intencas portempe esplori sube ĉefe pri la aglutineco pri la finaĵoj, kvankam estas same studindaj la trajtoj por la aglutineco pri afiksoj (lige kun derivaĵfarado) kaj pri radikoj (lige kun kunmetaĵofarado). La termino finaĵo en tiu ĉi arktikolo specifikas je gramatika finaĵo. 1.1. Aglutineco pri Finaĵoj Principe vortofinaĵoj estas nur uzataj por montri gramatikajn informojn: vortospecon, kazon, nombron, tenson, voĉon, modon kaj aliajn. 1.1.1. Kiom da sendependaj finaĵmorfemoj estas en Esperanto? La absoluta nombro multe limigitas, nur 17: -o, -a, -e, -n, -j, -i, -u, -as, -is, -os, -us, -ant-, -int-, -ont-, -at-, -it-, -ot-. Tamen, estas admirinde, ke ili sufiĉe kompletas kaj proksimume esprimriĉas kiel en fleksiegaj lingvoj, dank’ al sia aglutineco. 1.1.2. Baze de la 17 fundamentaj finaĵoj, po kiom da vortoj oni povas produkti el unu vortokorpo laŭregule? La teoria respondo estas 112: 42 verboj, 28 substantivoj, 28 adjektivoj kaj 14 adverboj (Vd. APENDICON I). 1.1.3. Kiuj estas la reguloj, laŭ kiuj la finaĵoj sinaglutinas? 1.1.3.1. Ĉiu vorto havas nur unu vortospecon, nociaj vortoj ĉiam per siaj finaĵoj sinaspektas je siaj specoj ĉu kiel substantivo, aŭ adjectivo aŭ verbo aŭ adverbo; funkciaj vortoj, kiel prepozicio, originala adverbo, kaj aliaj, tamen, gajnas siajn specojn artefarite, kaj ili estas nombreblaj. Tial, ne estas permesite, ke interaglutiniĝu la finaĵoj indikantaj specojn, -o, -a, -e, -i/-u/-as/-is/-os/-us, t. e. ne ekzistas la formoj kielsube: ** -as-o / ** -e-i ** estas indiko por negramtikaĵo (ne-vorto aŭ ne-frazo) dum ?? por gramtikeproblemaĵo. 1.1.3.1.1. Tio estas granda avantaĝo por la internacia lingvo, ke en Esperanto ne povas esti gramatikaj samformoj, kio sendube estas eksterordinare favora kondiĉo por rekoni (far ĉu homoj ĉu maŝinoj) la funkcion en frazo de la minimuma sintaksa unuo vorto. La alta reguleco tipe enkorpiĝas ĉi tie, ĉu ne? 1.1.3.1.2. Sekve kaj aliflanke, Esperanto sin karakterizas per laŭplaĉa transformado de vortospecoj, se nur la transformaĵo ne kontraŭas al logiko (kp. 1.1.5.1). Ĉu tio ne estas okulfrapa sinmanifesto de alta fleksebleco de Esperanto? Ekzemble: La flor-OJ flor-AS. Li kan-AS italan popolan kant-ON. Mi estas ĝoj-A. Mi ĝoj-AS. la propon-ITA propon-O La sama laŭplaĉeco je specotransformo sintrovas ankaŭ en la antikva ĉina lingvo. Tamen, treege bedaŭrinde, la transformo sin montras per neniaj videblaj morfologiaj formoj, kaj tio povrekoniĝas nur laŭ kunteksta sintaksa aŭ/kaj logika analizo. Komparu: 1) 三人行，必有我师。(ĉine) Tri hom-OJ iras, (inter kiuj) nepre estus mia instruisto. (vorto-al-vorte: tri hom? ir?, nepr? est? mi? instruist?). 其狼人立而嗥。(ĉine) La lupo hom-E staras kaj hurlas (t.e. kvazaŭ homo starus). (vorto-al-vorte: tiu? lup? hom? star? kaj hurl?). 2) 其物净且清。(ĉine)la aĵo pur-AS kaj klaras. (vorto-al-vorte: tiu? aĵ? pur? kaj klar?) 净其身，食其肉，乃去。(ĉine) Pur-IG-IS la korpon, manĝis la viandon, kaj eliris. (vorto-alvorte: pur? tiu? korp?, manĝ? tiu? viand?, kaj elir?) 1.1.3.2. Ĉiuj specofinaĵoj bone sinaglutinas sur la 7 “interfinaĵoj” (kiuj neniam aperas je la fino de vortoj), t.e. la 6 participaj formoj indikantaj aspektojn (kontinuan, perfektan kaj malperfektan) kaj voĉojn (aktivan kaj pasivan), kaj 1 nulformo, kiu fakte indikas ĝeneralan aspekton (aŭ nulaspekton) kaj aktivan voĉon. Tamen, la participaj por si mem ne povas interaglutini unu sur la alia. 1.1.3.3. Aglutinaj Reguloj por Verbo 1.1.3.3.1. Verbo finas nepre je unu el la subaj finaĵoj: -i/-u/-as/-is/-os/-us, kiuj tial certe aperas je vortofinoj kaj inter kiuj ne plu estas la eblo por aglutinado, t.e. la formoj kun -i, -u aŭ -us kiel finaĵo ne plu sinvarias je tenso-signifo, kaj -as/-is/-os nur povas enhavi la signifon de ĝenerala modo (aŭ nulmodo). 1.1.3.3.2. Esperantaj verboj ne sinvarias pro nombro aŭ kazo, verbofinaĵoj do ne aglutineblas al la finaĵoj -j kaj -n . Tial en Esperanto ne ekzistas la kontrasto inter la subaj 2 formoj: Mi skrib-as. / ** Ni skrib-j-as. (aŭ: ** Ni skrib-as-j.) 1.1.3.3.3. La 6 verboformoj indikantaj tensojn (prezencan, preteritan kaj futuran) kaj modojn (infinitivan, kondicionalan kaj volitivan) kaj la 7 interfinaĵoj por aspektoj kaj voĉoj interaglutinas kun la rezulto de 6*7=42 verboformoj. Ĉu infinitivo vere estas ia modo aŭ ia sendependa vortospeco? 1.1.3.4. Aglutinaj Reguloj por Substantivo kaj Adjektivo 1.1.3.4.1. Substantivoj kaj adjektivoj fleksias je nombro (singularo per nulformo kaj pluralo per -j ) kaj kazo (nominativo per nulformo kaj akuzativo per -n ). La 2 nombroj kaj 2 kazoj aglutinantaj sur la 7 interfinaĵoj fariĝas fine 2*2*7=28 formoj. 1.1.3.4.2. Jen la ordo inter ili: (korpo)-interfinaĵo+ speco+ nombro+ kazo, interkie korpo = prefikso(j)+ radiko(j)+ sufikso(j). Ekzemple: stud-ant-o-j-n. Nur radiko kaj speco nepre kunaperas, la aliaj morfemoj povas tute ne aperi. La supra interordo establiĝas tre nature, kun fonetika kialo (kvankam morfologie la finaĵ-ordo estas pure arbitra, ĉar la ordo mem ne variigas iliajn grametikajn signifojn, kio tiurilate diferencas de la stato pri afiksoaglutinado! Kp. 1.2. Ordite kiel supre, la vokalo o aŭ a , la duonvokalo j kaj la nazala konsonanto n prononciĝus kaj aŭskultiĝus plej facile, eĉ en la okazo, ke la korpo hazardus kun vokalo je fino: sci-aj-n / ** sci-j-an 1.1.3.5. Aglutinaj Reguloj por Adverbo Ili multe similas al tiuj por substantivo kaj adjektivo, nur adverbo ne inkluzivas en si la gramatikan kategorion de nombro (por kazo, menciindas, ke la adverba akuzativo signife ne malgrande foras de la substantiva). La formoj do rezultiĝas entute je 2*7=14. 1.1.3.6. La aglutinaj reguloj pri finaĵoj bone fundamencas al la establado de la algoritmoj por fortranĉi finaĵojn kaj por ilin adicii, kiu estas la unua necesa etapo por maŝine kompreni kaj traduki Esperanton. Dank’ al la alta reguleco, inkluzive de iugrada rekursiveco, interna en la aglutinareguloj, estas ne malfacile elesplori tiajn algoritmojn kontentigajn (Vd. APENDICON 2). 1.1.4. Ĉu la 17 fundamentaj finaĵoj ĉiuj semantike senmiksas? 1.1.4.1. Bedaŭrinde, ne. Tio klare evidentas en la algoritmo de APENDICO 2. 1.1.4.2. Jen la senmiksaj finaĵoj: -o/-a/-e/-i/-n . Estas klarigende, ke la tiel nomata semantike senmiksa finaĵo tute ne necese signifas, ke ĝi devu signife specifiki nure. La Esperanta senmiksa finaĵo -n signife inkluzivas fakte de tri apartaj funkcioj sintaksaj aŭ logikaj (neniam kunekzistaj, kompreneble): objekto, direkto (kutime lige kun adverbo aŭ postprepozicia substantivo) kaj adjekto (ofte kun la substantivoj de tempo, distanco aŭ similaj). Plurekzemple, en iuj lingvoj estas tri nombroj, singularo (1), duumo (2) kaj pluralo (pli ol 2), tamen la Esperanta pluralofinaĵo -j plivaste signifas, inkluzive de kaj 2 kaj pli ol 2. 1.1.4.3. En Esperanto ne estas elementaj finaĵoj por respekte indiki verbon, predikaton kaj la signifojn de tenso, voĉo, modo kaj aspekto. La signifoj de aspekto kaj voĉo miksiĝas en la koncepto de participo. Kaj tenso, modo ankaŭ sinmiksas kun verbo aŭ/kaj predikato. Tiuj netravideblaj miksaĵoj, tamen, ne kaŭzas malfacilon por homa rekonado; anstataŭe, ili aspektas sufiĉe nature kaj favore, ĉefe ĉar la signifoj miksitaj kune estas tiuj, kiuj proksime interrilatas. Participo ne estas sendependa vortospeco, kiu povas aparteni al ajna el la 4 ĉefaj specoj kaj kies vera senco nur efikas je tio, ke ĝi, kiel la sufikso aŭ kvazaŭ interfinaĵo -ad-, donus al vorto la logike verban signifon. 1.1.4.4. Estas sufiĉe interese ke ankaŭ estas iugrada “travidebleco” eĉ en Esperantaj netravideblendaj miksaj finaĵoj. El la formoj -as/-is/-os/-ant-/-int-/-ont-/-at-/-it-/-ot -, verŝajnas al ni, ke -a- signifus “presencon” aŭ “kontinuon”, -i- “preteriton” aŭ “perfekton”, -o- “futuron” aŭ “malperfekton”, -s “predikaton” (escepte nur de la volitiva predikato -u ), kaj -n- “aktivon”, ktp. Kvankam morfologie tiuj kvazaŭfinaĵoj ne povas sinsendependi kiel elementaj finaĵoj, tamen, tia “travidebleco” objetive multe helpas nin por memorado, kaj plue, oni ĉiam sentas la belecon je la paraleleco en la miksformoj konsistantaj el ili. Kiel sintaksaj kategorioj, tenso kaj aspekto ja evidente diferencas unu de la alia, sed je praktika uzado ege malklariĝas la interlimo: Verk-ONT-oj estas tiuj, kiuj verk-OS aŭ verk-ONT-AS. Stud-ANT-oj estas tiuj, kiuj stud-AS (ne nepre stud-ANT-AS!). Hav-ANT-e multon da mono, mi ĝojas. = Ĉar mi hav-AS (neniel necese hav-ANT-AS) multon da mon, mi ĝojas. Li jam vid-IS/vid-INT-AS la filmon. Fakte, la 2 konceptoj ambaŭ rilatas al TEMPO en la objektiva mondo. Tio eble ĝuste estas la kialo, pro kio Zamenhof, kiel lingva majstro, maldogmiste elektis la samvokalojn por la 2 objektive similaj konceptoj. 1.1.4.5. Tamen, guste ĉar en Esperanto ne estas elementaj finaĵoj por voĉoj, kies informoj sin montras nur en la 6 participoj, do formas la situacio, ke 1 pasivformo kontrastas al 2 aktivformoj kielsube: -as / -antas – -atas; -as / estas -anta(j) – estas -ata(j) -is / -antis – -atis; -is / estis -anta(j) – estis -ata(j) -os / -antos – -atos; -os / estos -anta(j) – estos -ata(j) La esenco de ĝi estas, ke en Esperanto estas efektive 4 aspektoj: ĝeneralo (per nulformo), kontinuo, perfekto kaj malperfekto, kaj ekzistas 2 voĉoj: aktivo (per nulformo) kaj pasivo. La 6 paralelaj participoj konsistas el nur 3 aspektoj kaj 2 voĉoj, dum la nulforma ĝenerala aspekto ne havas sian respondan pasivformon, rezultante, ke ĝi senrimede kunĝuas la kontinuan pasivaĵon! Ni ne povas ne konfesi, ke kvankam -at- estas teorie formala kontrastaĵo al -ant- , tamen oni efektive emas rigardi -at- kiel la pasivan formon por ĝenerala aspektom, kiu pli often uziĝas ol la kontinua. Tial, iuj proponas, ke oni uzu la aglutinan formon -ant-at- aŭ -at-ant- kiel la kunaĵon de kontinuo kaj pasivo, aŭ plue, tute sendependigu la 2 katekoriojn, sekve estus: -int-at- anstataŭ -it- , -ont-at- anstataŭ -ot -, ktp. Tiaj travideblaj formoj eble ja efikas por maŝinoj, sed por ni homoj ili estas troaj kaj nenecesaj ŝarĝoj. 1.1.4.6. Ideala pure aglutina lingvo estas tia, ke ĉiu morfemo, almenaŭ ĉiu finaĵo, devas havi elementan aŭ simplan signifon, tiel, kompleksa signifo estas esprimata en la formo de morfemaglutinaĵo. Tio ja estas la fundamenta diferenco inter aglutina lingvo kaj alia fleksitipa lingvo, kaj nur pro tio la vortoj fariĝus travideblaj, tute analizeblaj. Kompreneble, finaĵoj estas tiuj morfemoj, kiujn oni plej facile aglutinigas tutpure. Tamen, eĉ tiurilate, Esperanto ne sinmontras je 100% senmiksa aglutineco, kio povas, laŭ mi, klarigata fonetike: signife simpligi ĉiujn finaĵojn en elementojn certe kaŭzas la plimultigon de silaboj por vorto, kaj la aglutinaĵo sekve tro kompleksas por homa akcepteblo. Plue, en Esperanto estas nur 5 vokaloj a/i/e/o/u , kiuj ĉiuj estas sufiĉe ŝarĝitaj jam! Esperanto estis, estas kaj estos HOMA PRAKTIKUZA kaj sufiĉe NATURA lingvo (kvankam origine artefarita) anstataŭ maŝinlingvo. (Vd. Sekcion 4.) 1.1.5. Ĉu la 112 formoj ĉiuj estas uzataj? 1.1.5.1. Gramatike, jes. Praktike, estas nur unu limigo: la ligaĵo de korpo kaj finaĵo devas esti logike komprenebla, t.e. semantike ligebla. Ŝajnas al mi, ke tiuj konkretaj aĵo-radikoj kiel “tabl-” ne povas fariĝi en participformojn: ?? tabl-ant-i / tabl-ot-a / tabl-ant-a / tabl-int-o Tiun limigon laŭas nature la uzantoj, kiuj verŝajne ne eblas esprimi iun informon eĉ ne kompreneblan al si mem! 1.1.5.2. Kvankam pragmatike la uzofteco por la 112 formoj multe varias unu de alia, tamen oni neniel povas diri, ke kiuj formoj estas neuzeblaj. La efikeco kaj la komprenebleco de la ĉiuj 112 formoj estas same certaj. La problemo, kiuj el ili estas prefere elektitaj por esprimado, decidiĝas de variaj faktoroj: la lingva kutimo kaj origino de la parolanto, la stilo, la situacio, kiaj aŭskultantoj ĉeestas kaj kia efiko estas intencita, la poveco de la uzanto, ktp. Tamen, Esperanta Ŝpara Principo bezonas, ke oni plej ofte eble uzu malmultajn simplajn formojn. Ekzemple: “Mi NUN stud-AS (aŭ: Mi ESTAS stud-ANTA)” anstataŭ “Mi stud-ANT-AS”. “Ili JAM ir_IS (aŭ: Ili ESTAS ir-INTAJ)” anstataŭ “Ili ir-INT-AS”. “veredir-E” anstataŭ “veredir-ANT-E” (kp. angle: truly speak-ING). Do, oni prefere uzas “la parol-O far_E de Zamenhof” anstataŭ “la parol-ADO far-ITA de Zamenhof”, aŭ plue plisimpligus la vortogrupan prepozicion FARE DE en la novan prepozicion FAR: la parolo FAR Zamenhof (kp. “la parolo de Zamenhof”, formon pli abstraktan). Ĉar en la homa pensado mem iugrade ekzistas necesinda nebuleco, kaj samtempe, ofte helpas ankaŭ la kunteksto kaj funkciaj vortoj inkluzive de la nura fleksia efektive funkcieca vorto EST- (helpe de ĝi, oni bone sinesprimas per analizaj formoj ĝenerale pli klaraj ol la sintezaj kompleksaj formoj, kiel jam montrite en la supraj ekzemploj. Vd. ankaŭ 3.2.1), Ŝpara Principo de Esperanto ne malfacile laŭiĝas. 1.1.5.3. Nur 17 fundamentaj finaĵoj povas interaglutiniĝi fine en 112 efikaj finaĵoformojn! Ĝi estas miraklo por vortofarado dank’ al aglutineco. Kaj, plue, tiel multaj formoj neniel fariĝas ŝarĝo sur homoj ĉu por esprimo aŭ por kompreno. ĉu tio ne estas la plej bona pruvo por la Esperanta aglutina reguleco? La esenco de aglutineco estas faket ne plu ol elekta permutado (el la anglo de rezulto) kaj kvazaŭrekursiveco (el la angulo de procezo, Vd. APENDICON 2), aŭ pli abstrakte, ia matematikeco, kiu plej multe eble enkondukiĝis en nian lingvon. Ĝuste pro tio, Esperanta vortofarado estas tipa ekzemplo de la alta unuiĝo de reguleco kaj fleksebleco, kiuj estas en Esperanto interdependaj flankoj de la sama fenomeno. 1.2. Aglutineco pri Afisoj Afiksoj ĉefe poras esprimi vortonuancojn. La aglutino ofte limigatas de natura logiko aŭ semantika kunligebleco, kiu estas grandparte komuna al la tuta homaro, tial ne ekzistas, kaj ankaŭ necesas, perfortaj reguloj por la afiksordo, la uzantoj en komunikado nature interkompreniĝas tiurilate. Funkcias ĉi tie la Esperanta Interproksima Principo, kiu bezonas la interrilatajn 2 elementojn kiel eble plej proksimaj por facila kaj klara komprenado. Komparu la nuancon inter PLIMALBONIGI kaj MALPLIBONIGI: bon-a – mal-bona – malbon-ig-i – pli-malbonigi bon-a – bon-ig-i – pli-bonigi – mal-plibonigi (aŭ:bon-a – malpli-bon-a – malplibon-ig-i) 1.2.1. Estas diferenco je abstrakteco de afiksoj. La plej abstraktaj kaj ankaŭ plej ofte uzataj afiksoj kiel -et-/ -eg-/-aĉ-/mal-/ne- ĉie uzeblas kun kiu ajn radiko, kies logika speco (principe, ĉiu radiko kutime havas unu logikan specon, ĝuste kiel ĉiu vorto havas unu gramatikaspecon) estas ne antaŭkondiĉita, dum aliaj kiel -ul-/-ing-/el-/kun- multe konkretas. 1.2.2. La povecon je prefiksa aglutino estas pli-malpli limigita, kompare kun tiu je la sufiksa, kaj fonetike ne kiele permesitas la kunprononco de la silaboj inter prefisoj aŭ inter prefiso kaj radiko (kielekzemple MALAPERI kaj MALANTAŬPORDO: mal-a-pe-ri / ** ma-la-pe-ri; mal-an-taŭ-por-do / ** ma-lan-taŭ-por-do). 1.2.3. Multe pli flekseblas la aglutinado pri sufiksoj: rid-i rid-et-i ridet-em-a ridetem-et-a ridetemet-ul-o ridetemetul-in-o ridetemetulin-et-o ridetemetulinet-aĉ-o ridetemetulinetaĉ-et-o … (= la ete aĉa eta knabino, kiu ete emas rideti) Ni trovu, ke la samafikso povas aperi plurfojoin en unu vorto nur laŭ la sence celita, tio estas tute malsama de finaĵo. Teorie, la nombro de sufiksoj dum aglutinado semlimas, kvankam oni prefere uzas analizan formon anstataŭ tro kompleksan plursufiksan aglutinaĵon, limigite de la povo de homaj organoj. Estas en Esperanto 2 malaglutinecaj sufiksoj -ĉj-/-nj -, kiuj ŝanĝas la antaŭajn silabojn: patro / patrino – pa-ĉj-o / pa-nj-o. 1.3. Aglutineco pri Radikoj Radikaglutineco uziĝas por manifesti malsimplan koncepton, kaj la aglutina regulo tre simplas kaj naturas: aksa elemento ĉiam sekvu. La laŭplaĉeco por kunmetaĵfarado kaj la aglutina regulo tre similas al la vortofarado en la ĉina lingvo (kaj ankaŭ la germana). Ekzemplojn: (Esperante : ĉine) (1) akvo-fonto: 水/源 (2) varm-energio: 热/能 (3) arbo-branĉo: 树/枝 (4) surd-mut-ulo: 聋/哑/人 (5) blank-hara: 白/发 (6) nur-pieda: 光/脚 (7) bon-kora: 好/心 (8) fonto-lingvo: 源/语 (9) celo-lingvo: 目标/语 (10) naci-lingvo: 民族/语 (11) internaci-lingvo: 国际/语 2. Fleksebleco De Esperanto 2.1 En Esperanto malklariĝas la limoj … 2.1.1 Inter transitivo kaj netransitivo Mi IRAS. / IRU vian propran voj-ON. La tuta homaro PAROLOS nur unu lingv-ON. / Mi PAROLAS Esperant-E (en Esperanto / per Esperanto). 2.1.2 Inter objektoj rekta kaj nerekta : informi ION al IU / informi IUN pri IO 2.1.3 Inter objekto kaj adjekto Mi invitas vin vojaĝi kun mi PEKINON. 2.1.4 Inter radiko kaj afikso (eĉ finaĵo), sekve inter derivaĵo kaj kunmetaĵo, kiel ekzemple: Kion vi UM-as nun? (angle: What the devil are you doing?) sekret-ET-o / ET-a sekreto ANTAŬ-vidi / Sinjorinoj ANTAŬ-u kred-IND-a / ne-IND-a / IND-igi / sen-IND-ulo AĈ-ulo / FI-ulo Mi neniam ŝatas lin, nek IS nek OS. 2.1.5. Inter sufikso kaj finaĵo am-AT-o / am-AT-IN-o kaj parol-e kaj skrib-e / kaj je parol-AD-o kaj je skrib-AD-o (kp. angle: both in speak-ING and in writ-ING) instru-ANTO / instru-ISTO / instru-EMULO // ?? instru-ANO (Ĉiu el tiuj vortoj estas tiu, kiu rilatas kun la ago instruado.) 2.1.6 Inter nocia vorto-radiko kaj funkcia vorto, t.e. funkciaj vortoj ankaŭ povas sekvati de finaĵoj eĉ afiksoj ĝuste kiel radikoj, se necese: JES, mi JES-as vian opinion. Li TRO ĝojas. – Li ĝojas TRO-e. tie – tie-aj homoj nur – la nur-a studento / nur-ul-o / nur-ul-in-o per – per-anto tre – tre-ege 2.1.7 Inter vortogrupo kaj grupovorto (kunmetaĵo), speciale prepozitivo kaj ĝiaj respondaj adverbo, adjektivo, verbo kaj eĉ substantivo: laŭ mia opini-o / miaopini-e sur la tabl-o / surtabl-e sur la tabl-on / surtabl-en la lingvo por homoj / porhom-a lingvo (porhomalingvo) (sed ĉu “porhomlingva” = “porhom-lingva” aŭ “por-homlingva”?) la reĝimo el la popolo, sub la popolo, inter la popolo, kaj por la popolo La reĝimo elpopol-U, subpopol-U, interpopol-U kaj porpopol-U. Ĉio estu la popolo. / Ĉio porpopolu! transformi specon laŭ via plaĉo / la laŭplaĉo en speca transformado zorgi PRI (io) / PRI-zorgi (ion / PRI io) maŝina tradukado / maŝintraduko ponta lingvo kaj intera lingvo / pontolingvo kaj interlingvo 2.1.8 Inter predikato kaj predikata komplemento (predikativo): Mi ESTAS studant-A. / Mi ESTAS ĝoj-A. 2.1.9. Fine inter la konceptoj de aglutinado, kunmetado kaj derivado (Rf. Sekcion 1); inter la konceptoj de substantivo nombrebla kaj nenombrebla (ekz. konklud-o / konklud-oj), difinita kan nedifinita (sinmotrante je iugrada laŭplaĉo en la uzado de la artikolo LA), ktp. 2.2. En Esperanto kreiĝis la ĉiopova prepozicio JE. Kiam oni esprimas sian penson, oni ofte sentas, ke ekzistas iagrada nubula determina rilato inter konceptoj, sed ne povas diri klare kaj ne bezonas klare montri ilian semantikan rilaton. Por adapti la lingvon al tia nebuleco de homa pensado, Zamenhof, same kiel li elpensis la sufikson -UM-, genie kreis la prepozicion JE (kiu eble estas la dua plej grava analizaĵo en Esperanto. La unua estas la vorto EST-, Vd. 3.2.) Oni povas esprimi tian nebulan rilaton ankaŭ per fleksiaj formoj (sintezaĵoj), kiel akuzativo aŭ adverbo. 2.3. En Esperanto estas mirinda unueco en la uzado de kazo kaj vortospeco, kio estas ĝia treege elstara lingvistika trajto. La vortospeco kaj kazo estas ambaŭ dinamikaj sintaksaj karakteroj, kiuj sinmontras nur dum la konstruado de frazo. Tial, ili same povas esprimi abstraktajn semantikaj rilatojn, kvankam diferencajn, kaj efektive kompletigas unu la alian. (Diferencante de la analizforma prepozitivo, kiu en Esperanto estas uzata ĝenerale por esprimi kompare koncretan kaj determinan semantikan rilaton, escepte de la prepozicio JE. Porplue, vd. 3.2.2.) Ni komparu jenajn frazojn: Mi skribas plum-E. / (ruse) Kiel supre jam menciite (vd. 1.1), bazaj finaĵformoj en Esperanto, kvankam nemultaj, estas sufiĉe kompletaj kaj esprimriĉaj. Ni nun citu kazon kiel pluan ekzemplon. Esperanto havas nur du kazojn, t.e. nominativon, aŭ alivorte neakuzativon (per nulformo), kaj akuzativon (kun la finaĵo “-N”). Kun la kazoj kaj vortospecoj, kaj analiza formo prepozitivo (se necese), Esperanto estas tiel esprimriĉa kiel aliaj fleksiegaj lingvoj. La rusa estas unu el la lingvoj kurante plej fleksiriĉaj, kun 6 kazoj. Estas ne malinspirante kaj ne malinterese kompari la rusan lingvon kun Esperanto tiurilate. Proksimumedire, la unua kazo de la rusa respondas al nominativo de Esperanto, la dua kazo al adjektivo (kun la finaĵo “-A”), la kvara al akuzativo (kun la finaĵo “- N”), kaj la kvina al adverbo (kun la finaĵo “-E”). Nur la tria kazo ne havas sian respondan fleksian formon en la internacia lingvo kaj estas ansataŭata ĝenerale de la prepozicio “AL”. La sesa kazo per si mem ne esprimas difinitan semantikan rilaton kaj funkcias nur kune kun la prepozicioj kiel “O”, “HA”, “B” . Estas interese, ke en Esperanto prepozicioj povas esti sekvataj kaj de nominativo kaj de akuzativo, montrante nedirekton kaj directon respektive. Kompare kun la simila uzo en la rusa lingvo, Esperanto estas multe pli simpla kaj perfekta. (Vd. APENDICON 3.) 2.4. En Esperanto estas sufiĉe libera vortordo 2.4.1 (1) Mi amas vin; (2) Mi vin amas; (3) Vin mi amas; (4) Vin amas mi; (5) Amas mi vin; (6) Amas vin mi. (ĉiuj permutaĵoj de tri elementojn) 2.4.2 (1) la homoj studantaj matematikon (2) la homoj matematikon studantaj (3) la studantaj matematikon homoj (Sed: ?? Mi ŝatas la studant-AN matematik-ON hom-ON.) (4) ?? la matematikon studantaj homoj (plibone: la matematikon-studantaj (matematik-studantaj) homoj 2.4.3 (1) la propono proponita de mi (2) la propono de me proponita (3) la de mi proponita propono (4) la proponita de me propono (5) la proponita propono de mi (6) ?? la de mi propono proponita Ĉi tie ni vidas, ke la malibereco sinmontras nur je la ordo inter artikolo aŭ prepozicio kaj ĝia ĉiam sekvanta rilata subsvantivo, tial, en la ĵuscititaj frazoj estas fakte 3 ordo-varieblaj elementoj: la (…) propono; de mi; proponita, kies permutado nombriĝas je 6. 2.4.4 Esperanto eĉ permesas tian uzadon: Nun de loko flugu ĝi al loko. (Kp. Nun ĝi flugu de loko al loko.) Ne al glavo sangonsoifanta, Ĝi la hom-AN tiras famili-ON. (Ĝi tiras la homan familion ne al glavo sangonsoianta.) Certe, en la supraj du ekzemploj, multe helpas la poetika licenco, kiu povas, tamen, tiel libere kaj efike funkcii je vortordo nur kondiĉe, ke ĝi estu en iu treege milda lingvo kiel Esperanto kaj samtempe ke ĝi tute ne kontraŭu al la fundamenta gramatiko de la lingvo. 2.5. La konjugacia sistemo de Esperanto (kvankam kun, tamen, la difekto supremenciita en 1.1.4.5.) kaj la tabelo de korelativaj vortoj de Esperanto estas mirindaj kreaĵoj. Per la nura help-verbo EST- (kiu estas la plej grava analizaĵo en Esperanto! Vd. 3.2.), oni povas bone esprimi analizforme diversajn kompleksajn tensojn kaj voĉojn. (Sen la help-verbo, dank’ al la aglutineco de gramatikaj finaĵoj, oni ankaŭ egale pove ilin esprimas sintezforme.) La tabelo de korelativaj vortoj estas eksterordinare riĉa kaj konciza por esprimi semantikajn rilatojn. Ĝi estas tiel perfekta, logika kaj bela, ke ĉiuj esperantistoj spertas ĝian belecon, same kiel kemiistoj la belecon de la Mendeleeva tabelo de kemiaj elementoj. 2.6. En Esperanto almenaŭ ĉiuj prepozicioj estas samtempe prefiksoj. Do sekvas nature la granda fleksebleco je esprimado (vd. 2.1.7.). 3. ANALIZAJ KAJ SINTEZAJ FORMOJ 3.1. Alia elstara lingvistika trajto de Esperanto estas, ke ĝi havas la esencojn de kaj analiza lingvo kaj de sinteza lingvo, sufiĉe riĉante je kaj funkciaj vortoj kaj fleksiaĵoj. Oni povas sin esprimi semantike aŭ per analiza formo (helpe de funkciaj fortoj) aŭ per sinteza formo (helpe de fleksioj). La du formoj, kompreneble, ne tute identiĝas. Ili sin montras diversastile. Pro tio, Esperanto estas elastega kaj esprimriĉa. Kiel celolingvo, ĝi povas plej bone imiti la lingvajn karakterizaĵojn de originala verko, ĉu la mildan slavan stilon kun libera vortordo, ĉu la stilon de fleksimankaj lingvoj, kiel la ĉina kaj angla. Sube estas kelkaj ekzemploj de ĉiea kaj ĉiutavola kunekzistado de analizaj kan sintezaj formoj en Esperanto: Analizaj Formoj / Sintezaj Formoj 1. Tenso: Mi ESTAS srib-ANTA. / Mi skrib-AS. Mi skrib-ANTAS. 2. Voĉo: Ĝi ESTAS limig-ITA. / Ĝi limig-ITAS. Ĝi lim-IĜAS. Ĝi SIN-limig-AS 3. Senco: Tio estas MALGRANDA (ETA) sekreto. / Tio estas sekret-ETO. 4. Preposicioj kaj la kazo akuzativo aŭ vortospecoj -E aŭ -A: Li parolas EN (PER) Esperanto. / Li parolas Esperant-E (EsperantON). la libroj DE mi / mi-AJ libro j Ŝi parolis POR (JE) 30 minutoj. / Ŝi parolis 30 minut-OJN. LAŬ mia opinio / miaopini-E ridi JE iu / ridi iu-N EN (JE) fakto / fakt-E inkluzive DE 2 poemoj / inkluzive 2 poemoj-N (adverbo sekvata de akuzativo!) vidi mult-E DA homoj (mult-ON DA homoj) / vidi mult-AJN hom-OJN 5. Prepozicio kaj vorto: finiĝi tie, KIE VI TROVAS BONA / finiĝi laŭ via BONTROVO; finiĝi LAŬBONTROVE (Por aliaj ekzemploj vd. APENDICON 3 kaj 2.1.7.) 3.2. Plej Gravaj Analizaj Formoj: Vorto EST- kaj Prepozicio 3.2.1. Nura Helpa aŭ Liga Vorto EST- 3.2.1.1. Verŝajnas, ke ne estas nocia senco en la vorto EST-, kiu, el la punkto de sinteza lingvo, tute ne necesas: Ili ESTOS skrib-ITAJ ĉe la jarfino. – Ili skribi-ITOS ĉe la jarfino. Ni ESTAS ĝoj-AJ ESTI ricev-INTAJ iliajn leterojn. – Ni ĝoj-AS ricev-INTI iliajn leterojn. Vi ESTAS vere bonkor-AJ (vi en pluralo). – Vi vere bonkor-AS (nombro nur certita en kunteksto). Li ESTAS profesor-O (laboradis kiel profesoro) en tiu universitato. – Li profesor-IS (profesor-ADIS) en tiu universitato. Tamen, ankoraŭ estas problemoj: Ĝi ESTAS tablo. / ?? Ĝi tabl-AS. Ĝi ESTAS biciklo. / ** Ĝi bickl-AS. Kp. Li bicikl-AS . = Li ESTAS bicikl-ANTA. = Li bicikl-ANTAS . ESTAS 3 homoj en la ĉambro. / ?? 3 homas en la ĉambro. 3.2.1.2. Kun la vorto EST-, kvankam nur unu, Esperanto treege riĉiĝas je esprimado per analiza rimedo! Alie, la lingvo havus tute alian aspekton, kiu tro konpaktus kaj malmildus, kaj kiu plejeble malakceptitus de homoj el la analizalingva tipo. 3.2.2. Prepozicio 3.2.2.1. Estas kutime akceptite en la lingvistika rondo, ke prepozitivo (aŭ prepozicia sintagmo = prepozicio + substantiva komplemento) estas esence ankaŭ ia kazo, kun la nura malsamo, ke prepozicio ĝenerale pli knokretas ol kazo. Fakte, prepozicioj mem enhavas variajn gradojn de konkreteco inter si, kiel ekzemple, komparu: instituto JE lingvistiko – instituto DE lingvistiko – instituto PRI lingvistiko (plikonkretiĝas unu ol alia) Estas kelkaj sufiĉe abstraktaj prepozicioj, kiuj efektive funkcias ĝuste kiel kazoj en iuj aliaj lingvoj, kiel JE/DE/AL/PRI/PER (vd. APENDICON 3). (Notu, ke la semantikoj de kazoj ankaŭ varias je abstrakteco.) 3.2.2.2. Kiel jam iom menciite en 2.3., adverbo (kun finaĵo -E ) estas ankaŭ iu semantike abstrakta kazo. Sed, adverbo en Esperanto anaŭ povas indiki tiel konkretajn rilatojn kiel ajna prepozicio! Nur kondiĉas, ke la vortocorpo deriviĝas de radiko kaj prepozicioprefikso. Kp: LAŬ (la) regulo(j) – LAŬ-regul-E (kp. la pli abstraktan vorton: regul-E ) Estas multaj tiaj ekzemploj (vd. 2.1.7.). Fakte, oni povas libere intertransformi prepozitivon kaj ĝian respondan adverbon (kun la ofteapera artikolo LA ellasita). 3.2.2.3. Ĉar almenaŭ ĉiuj prepozicioj samtempe ankaŭ povas funkcii kiel prefiksoj (la ĉefa parto en la Esperanta prefiksaro!), la tiel nomata “grava ANALIZA formo” prepozicio vere estas egale unu el la plej gravaj SINTEZAJ formoj! 3.3. En Esperanto ĉie kaj ĉiutavole videblas la kunekzitado de analiza kaj sinteza formoj, per kiu Esperanto sin diferencas de naciaj lingvoj. Kvankam ne ekzistas pura sinteza lingvo sen ajna analiza formo, nek pura analiza lingvo sen ajna sinteza formo, tamen ĉia nacia lingvo havas nur unu formon kiel la ĉefan: aŭ la analizan aŭ la sintezan, kaj almenaŭ ĉiu estas tia, ke la du formoj ne ekzistas samokaze. 4. TRAVIDEVLECO DE ESPERANTO 4.0. Estas naturo de Esperanto, ke sufiĉe travideblas Esperantaj formoj (ĉu analizaj aŭ sintezaj, tamen, la analizaj formoj ŝajne ĝuas pli da travidebleco ol la sintezaj), kio estas certe unu el la plej elstaraj avantaĝoj kaj la ĉefa kialo por la facileco en la lernado de Esperanto, ĉar ono povas uzi malmultajn formojn (elementojn) por esprimi senlimajn informojn, aŭ analizi la akceptitajn formojn en elementojn por komprenado. 4.1. Ĉu Esperanto estas perfekte travidebla? Ne. Kaj neniam povos. Kaj ankaŭ neniam necesos – almenaŭ por homa lingvo. La antaŭkondiĉo por tutetravidebleco estas, ke ĉiu koncepto povus esti analizata en nombreblajn semantikajn atomojn aŭ semantikemojn (ĉu tio ja eblas? Referencu la progreson en la rondo de artefarita intelekto), kaj plue, ke la semantikemoj, kiam ili interkunligas, devus esti kompleksece homtolereblaj – tio certe ne povas ĉiam kontentiĝi, speciale por scienca fakotermino, kiu estas kutime tiel enhavo-riĉa kaj signifo-ekzakta, ke ĝia difino bone fariĝus iu plena disertacio. Tial, tia koncepto nur povas fiksiĝi en homan cerbon per iu fonetika formo, kies surfaca respondaĵo estas ne alia ol maltravidebla vorto! Aliflanke, plejmulte da scienca terminaro ĝuas internaciecon, do ŝajnas ne saĝe ĝin Esperantecigi eĉ eble, ekz., nombroscienco / matematiko, sed ĉu matematiko estas simple nombroscienco? (Vd. 4.4.) 4.2. Ĝuste kiel la kunekzistado de analizaj formoj kaj sintezaj, en Esperanto multokaze (sed alitavole, kompreneble), ankaŭ troviĝas la kunekzistado de la travideblaj kaj ne travideblaj formoj. Pekino: Beijing ;ingvoscienco : lingvistiko preskaŭ ne: apenaŭ elektre kalkula maŝino: komputilo (aŭ: komputomaŝino): komputoro (aŭ: komputero). Oni eĉ toleras tiajn tiel-nomatajn “ne-Esperantajn” vortojn kile “komputoro” kaj “komputero” en Esperanton! 4.3. Iuj plefote uzataj ĉiutagaj vortoj jam sinstabliĝas kiel travideblaj formoj, kio manifestas la fortan emon de Esperanto por Esperantecigi aliajn! patrino: ?? matro malbona: ?? bada maldekstra: ?? lefta Tamen, bonstila Esperanto neniam ekstremigasiun ajn rimedon, eĉ plej efikan kaj facilan: ?? malkun: sen ?? malmorgaŭ: hieraŭ (aŭ ?? malhieraŭ: morgaŭ) 4.4. Dilemo de Esperanto 4.4.1. Esperanto kiel internacia lingvo, celas la facilan komunikadon por la tuta homaro. Tamen, en la lingvopraktikado aperas la kontraŭo inter travidebleco (la lingva naturo de Esperanto) kaj internacieco (laa celo de Esperanto), kiu plej evidente sinmontras je la konstruado de terminoj. Rezulte, la vortaro de Esperanto estas multe pli vasta ol on atendis. 4.4.2. Esperanto kiel efika ilo por komunikado devas esiti, kaj efektive ja estas, sufiĉe kompakta, do venas la kontraŭo inter travidebleco kaj kompakteco. Fakte ju pli travideblas, des pli malkompaktas. 4.4.3. Kaj fine ankaŭ estas la kontraŭo inter travidebleco (sekve lernofacileco kun malmulte da elspezo de memoro kaj energio) kaj inkluziveco. Esperanto kiel scienca kaj portuthomara lngvo inkluzivus morfologie kaj sintakse ĉiujn efikajn lingvajn rimedojn, kio bezonas la kunekzistadon de variaj formoj, inkluzive de la maltravideblaj. 5. SUMO 5.1. La supre diritaj montras, ke ĝueste male al tio, kion oni subjektive dedukts, Esperanto estas treege fleksebla lingvo kun variaj esprimmanieroj, kiuj povas sin reciproke kompletiĝi kaj intertransformi, kaj la granda fleksebleco de la lingvo ĝuste konformas al la nebuleco de la homa pensado. Ĝi donas al homoj grandan liberecon je esprimado kaj la plej bonajn kondiĉojn por plene montri ilian lingvan kompetentecon. Aliflanke, ĝi ankaŭ enhavas tiel grandan tolerecon, ke eĉ komencantoj aŭ lingvo-nesaĝuloj povas facile kaj simple sinesprimi kompreneblige. Ĉi tio estas kampo konvena por ĉiuj, ĉu genioj ĉu malsaĝuloj. Tamen tia fleksebleco ne influas la rigoran neŝanĝeblecon de la fundamenta gramatiko de Esperanto. Ĉi tie la libereco kaj rigoreco ekzistas harmonie. En Esperanto, ĉiuj estas kreantoj kaj ĉiuj povas ĝui la plezuron de tia kreado. Oni ne plu estas sklavoj de lingvaj kutimoj. La granda harmonio de la fleksebleco kaj reguleco de Esperanto estas vere mirakla kreaĵo lingvistika. 5.2. Ecaro de Esperanto – Ŝlosilovortoj: porhomeco / natureco / scienceco / reguleco / inkluziveco / toler(ebl)eco (elasteco) / aglutineco / matematikeco (kvazaŭrekursiveco) / logikeco / travidebleco (analizebleco) / fleksebleco 5.2.1. Proksimume ni havus: Fleeksebleco – aglutineco (sekve travidebleco) kaj inkluziveco de variaj formoj (ĉu analiza ĉu sinteza; ĉu travidebla ĉu netravidebla); Reguleco kan scienceco – matematikeco kaj logikeco. 5.2.2. El la punkto de toler(ebl)eco kaj la praktika informokomunikado, almenaŭ ĉiuj supraj ekzemploj kun ?? je la antaŭo estas tolereblaj, minimume kompreneblaj. Kompare kun naciaj lingvoj, tia tolereco estas multe pli elstara. 5.3. La eksterordinara sukceso de Esperanto grandega miraklo en la historio de homaj lingvoj. Ĝi estas la venko de homa racio, la venko de lingvistiko! Estas nepovtroe laŭdite kaj fiere hurainde, ke en la inta lingva kampo, kie “ekutimo estas Dio”, fositas sulko por INTERNACIA LINGVO kiel contrasto al nacia lingvaro! APENDICO 1 Ni citu kiel ekzemplon la radikon STUD- en formo de verboj kaj adjec=ktivoj, kan komparu ĝin kun la angla vorty STUDY. Gramatikformoj por Radiko STUD- 1. 42 verboj: stud-I stud-U stud-US stud-AS stud-IS stud_OS stud-ANT-I stud-ANT-U stud-ANT-US stud-ANT-AS stud-ANT-IS stud-ANT-OS stud-INT-I stud-INT-U stud-INT-US stud_INT-AS stud-INT-IS stud-INT-OS stud-ONT-I stud-ONT-U stud-ONT-US stud-ONT-AS stud-ONT-IS stud-ONT-OS stud-AT-I stud-AT-U stud-AT-US stud-AT-AS stud-AT-IS stud-AT-OS stud-IT-I stud-IT-U stud-IT-US stud-IT-AS stud-IT-IS stud-IT-OS stud-OT-I stud-OT-U stud-OT-US stud-OT-AS stud-OT-IS stud-OT-OS (2) 28 adjektivoj stud-A/stud-A-J/stud-A-N/stud-A-J-N stud-ANT-A/stud-ANT-A-J/stud-ANT-A-N/stud-ANT-A-J-N stud-INT-A/stud-INT-A-J/stud-INT-A-N/stud-INT-A-J-N stud-ONT-A/stud-ONT-A-J/stud-ONT-A-N/stud-ONT-A-J-N stud-AT-A/stud-AT-A-J/stud-AT-A-N/stud-AT-A-J-N stud-IT-A/stud-IT-A-J/stud-IT-A-N/stud-IT-A-J-N stud-OT-A/stud-OT-A-J/stud-OT-A-N/stud-OT-A-J-N APENDICO 2 Algoritmo por Fortranĉi Finaĵojn de Esperanto (1) Se la finaĵ estas -O, do konkludu “Substantivon / Nominativon / Singularon”, iru al (2); alie, iru al (11). (2) Konsultu la korpo-vortaron post fortranĉo de la finaĵo. Se sukcesas en konsulto al la vortaro, konkludu “Nulmodon/Aktivon”, finiĝu la prilaborado; alie, iru al (3). (3) Se la finaĵo estas -ANT, do konkludu “Participon / Aktivon / Kontinuon”, iru al (9); alie, iru al (4). (4) Se la finaĵo estas -INT, do konkludu “Participon / Aktivon / Perfekton”, iru al (9); alie, iru al (5). (5) Se la finaĵo estas -ONT, do konkludu “Participon / Aktivon / Malperfekton”, iru al (9); alie, iru al (6). (6) Se la finaĵo estas -AT, do konkludu “Participon / Pasivon / Kontinuon”, iru al (9); alie, iru al (7). (7) Se la finaĵo estas -IT, do konkludu “Participon / Pasivon / Perfekton”, iru al (9); alie, iru al (8). (8) Se la finaĵo estas -OT, do konkludu “Participon / Pasivon / Malperfekton”, iru al (9); alie, iru al (10). (9) Konsultu la korpo-vortaron post fortranĉo de la finaĵo. Se suksecas en konsulto al la vortaro, finiĝu la prilaborado; alie iru al (10) (10) konkludu “Novavorton”, finiĝu la prilaborado. (11) Se la finaĵo estas -A, do konkludu “Adjektivon / Nominativon / Singularon”, iru al (2); alie, iru al (12). (12) Se la finaĵo estas -E, do konkludu “Adverbon / Nominativon”, iru al (2); alie, iru al (13). (13) Se la finaĵo estas -OJ, do konkludu “Substantivon / Nominativon / Pluralon”, iru al (2); alie, iru al (14). (14) Se la finaĵo estas -AJ, do konkludu “Adjektivon / Nominativon / Pluralon”, iru al (2); alie, iru al (15). (15) Se la finaĵo estas -ON, do konkludu “Substantivon / Akuzativon / Singularon”, iru al (2); alie, iru al (16). (16) Se la finaĵo estas -AN, do konkludu “Adjektivon / Akuzativon / Singularon”, iru al (2); alie, iru al (17). (17) Se la finaĵo estas -EN, do konkludu “Adverbon / Akuzativon”, iru al (2); alie, iru al (18). (18) Se la finaĵo estas -OJN, do konkludu “Substantivon / Akuzativon / Pluralon”, iru al (2); alie, iru al (19). (19) Se la finaĵo estas -AJN, do konkludu “Adjektivon / Akuzativon / Pluralon”, iru al (2); alie, iru al (20). (20) Se la finaĵo estas -AS, do konkludu “Verbon / Predikaton / Prezencon”, iru al (2); alie, iru al (21). (21) Se la finaĵo estas -IS, do konkludu “Verbon / Predikaton / Preteriton”, iru al (2); alie, iru al (22). (22) Se la finaĵo estas -OS, do konkludu “Verbon / Predikaton / Futuron”, iru al (2); alie, iru al (23). (23) Se la finaĵo estas -US, do konkludu “Verbon / Predikaton / Kondicionalon”, iru al (2); alie, iru al (24). (24) Se la finaĵo estas -U, do konkludu “Verbon / Predikaton / Volitivon”, iru al (2); alie, iru al (25). (25) Se la finaĵo estas -I, do konkludu “Verbon / Infinitivon”, iru al (2); alie, iru al (26). (26) La vorto ne havas finaĵon. Konsultu la vortaron pri funkciaj vortoj. Se sukcesas, konkludu “Funkcivorton”; alie, konkludu “Novavorton / Substantivon / Propranomon”. Finiĝu la prilaborado. La supra algoritmo jam proviĝas tre efika ĉe maŝino. APENDICO 3 La Kontrasta Tabelo por Kaza Sistemo 【相关】 灵感有如神授，巧夺岂止天工 世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（3/3） 世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（2/3） 世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（1/3） 《学外语的紧箍咒，兼谈世界语的前途》 《 立委：一小时学会世界语语法 》 《朝华午拾：我的世界语国》 《朝华午拾 – 世界语之恋》 《朝华午拾：朋友遍天下》 《朝华午拾 – 欧洲之行》 《朝华午拾：与白衣天使擦肩而过》 硕士论文:世界语到汉语和英语的自动翻译试验 立委硕士论文全文（世界语版） 《朝华午拾：shijie－师弟轶事（3）——疯狂世界语》 灵感有如神授，巧夺岂止天工 立委世界语文章(1987):《中国报道：通天塔必将建成》 立委世界语论文（1986）:《国际语到汉语和英语的自动翻译》 立委（1988）《世界科技：世界语到汉语和英语的自动翻译试验》 DLT项目背景介绍 《李白詹120：乔老爷老矣》 【关于机器翻译】 【语义计算：李白对话录系列】 【置顶：立委NLP博文一览】 《朝华午拾》总目录 发布者 liweinlp 立委博士，弘玑首席科学家，自然语言处理（NLP）资深架构师。前讯飞AI研究院副院长，研发支持对话的多语言平台，前京东主任科学家, 主攻深度解析和知识图谱及其应用。Netbase前首席科学家，期间指挥研发了18种语言的理解和应用系统。特别是汉语和英语，具有世界一流的解析（parsing）精度，并且做到鲁棒、线速，scale up to 大数据，语义落地到数据挖掘和问答产品。Cymfony前研发副总，曾荣获第一届问答系统第一名（TREC-8 QA Track），并赢得联邦政府17个小企业创新研究的信息抽取项目（PI for 17 SBIRs）。立委NLP工作的应用方向包括大数据舆情挖掘、客户情报、信息抽取、知识图谱、问答系统、智能助理、语义搜索等等。 查看liweinlp的所有文章
黄: 世界语不能算是自然语言吧。 世界语算是准自然语言。诞生不自然，发展自然了。 毛: 实际上有用世界语于日常生活和交流的吗？ 有啊，在 “世界语国（Esperantio）”，我有系列博文谈世界语传奇，有空光临:《 我的世界语国 》， 还有《 朝华午拾：世界语之恋 》，名字都挺文傻的。没想到混到理呆的群里来了。 黄: @wei 为什么许多革命者喜欢世界语呢？就是说革命者倾向于拥抱新鲜事物?有创新精神？ 黄老师，我觉得所有人都会喜欢世界语，如果有时间领略的话，不带偏见的话。关键是，我们一辈子匆匆忙忙谋生，无暇顾及罢了。世界语是可以让任何喜欢语言的人入迷的东西，不仅仅是革命者。 毛: 革命者倾向于理想化 世界语的魅力和美丽，毛老这样的可以 fell in love，不能自拔的。 北: 语言能用不就得了 严谨不见得是好事，世界语就是垃圾，毫无美感 你不知道你在说什么。美感是一种平衡，你不能领略这种平衡的美妙。 毛: 我觉得这正是一个缩影：革命者倾向于理想化并把事情推向极致，但是在实际生活中却行不通。 北: 同意毛老师 一致化 理想化是革命理想的缩影。 美感既可来自规则的完善，也可来自事物的模糊和朦胧。要看你倾向于科技还是艺术。 北: 从美感来说 语言的最主要功能不是准确表达，反而是不准确的表达。 毛老说得对。Beauty is in the eye of the beholder. 情人眼里出西施。美感无法强求一律。但是严谨度是可以测量的，简洁度是可以测量的，歧义度也是可以测量的。 毛老写程序，会觉得某些程序很美，而文傻写的程序就不美即便 working。这也是语言的美。 毛: 对，物理学家和码农的美感肯定跟诗人不一样。 北诗人也不比洪诗人。诗人之间美感也有不同。 qj: 如果语言无比严谨没有歧义，各位也就没有这工作机会了也没得争辩哈哈哈 那是，要都是世界语，我就没啥活做了，也没的神侃了。是人都可以写个世界语 parser 出来。当然还是比电脑语言难，但是毛老写个 Esperanto parser 没问题。 北: 如果无比严谨 那就是计算机语言了。世界上觉得程序比小说好看的人是有，但是太少了，根本无足轻重。 毛: 世界语也做不到上下文无关吧？ 关于美的争论是不毛之争，没有什么价值。 北: 但是可以肯定，如果大家都说世界语是不美的。因为没有了变化和差异性。 上下文无关不无关，是乔姆斯基的陷阱。真个儿满拧。根本就不该使用这个概念来对自然语言做归类。记得30多年前，曾经有很多的论文陷入这个争论，自然语言是无关的，还是敏感的，还是微弱敏感的（mildly sensitive），完全不着边际。还是白老师说得好，本来就是一个毛毛虫，非要画几个圆圈，然后讨论哪一个圈合适自然语言。这是乔姆斯基误导了一代人的一个典型例子。 北: 我知道北京世界语协会的活动地点，在取灯胡同一个饭馆。 中国世界语运动在改革大潮中已经七零八落了。大家忙着挣钱和谋生，少有世界语情趣了。 北: 世界语衰落是历史的必然。 可是我现在自己跟自己还常常说世界语。我女儿受我的影响也学了，所以我们手机 text 对方时候常常用世界语：kara mia, kiel fartas vi? amegas vin! 毛: NLP是大数据处理中绕不过去的一环，以后要是一点不懂这个就不足以言大数据了。 毛: 世界语在世界上的现状怎样？ 世界语容易受到两种人的欢迎，一种是革命者，一种是理呆，特别是码农或者学逻辑的人。 大约几千万人吧。大的城市，无论哪里，大多有世界语俱乐部。 毛: 当年瞿秋白就是学世界语的，是吗？ 北: 多为迂腐木讷的持左派意见者 很多名人都学过，迷恋或推崇。毛老要是学了，我担保你拍案叫绝。 毛: 但是这个东西毕竟不接地气。 不在这个，在它活生生地揭示了一个语言可以做到怎样的简洁，而仍然保持表达力的丰富。这种极致是难以想象的。 毛: 你讲的也有道理，当年我读《反杜林论》就有点拍案叫绝的味道。 柴门霍夫在简洁和易学里面所玩的平衡是极其艺术的，他在世界语方案发布之前，已经烂熟于心。 用了一辈子世界语，可以找到一些瑕疵，当年可以有另外的设计。但是总体而言，这是在领略一个超级天才的超级表演。自然语言被认为那么复杂、深奥、那么地不逻辑和强盗。到了柴大师手中，变戏法一样，变成如此规整简单，但它仍然不失自然语言的本性，而不是电脑的语言。 北: 那只是一套规则，不是活的语言，我觉得已经失掉了。 毛: 世界语 ------〉 共产主义，柴门霍夫 ----〉 马克思，世界语学者 ----〉革命者 北: 同意毛老的类比，我的实际感受也是如此。 简单说两句 馋馋您 所有的词类都是明确的，没有例外： 名词 -o 动词 -i （-as -is -os -us -u） 形容词 -a 副词 -e 有美丽 bel-a 就有丑陋： mal-bel-a 有 高： alt-a 就有矮： mal-alt-a 有兄弟 frat-o 就有姐妹： frat-in-o 毛: 世界语规则 ----〉 计划经济规则 有爸爸 patr-o 就有妈妈：patr-in-o 有好 bon-a 就有不好 ne-bon-a，or ne bona 这样的语言不是太单调么？是的，要简洁，就免不了单调一些。但是柴大师的高明之处在于，他在把实词规范化以后，有意定义了一批小词，这些小词是需要死记的，但是我们前面说了，这对每一个自然语言都是如此，是语言形式的重要的种类，可以枚举，而且常用，因此没有多少记忆负担。结果，一个语句的单调性被弥补了。因为语句总是由各种小词把实词联接在一起的。语句听起来就开始有跌宕，不再像一个机器人说的话了。 你说他有多了不起。 毛: 不讲世界语的人 -----〉小生产者、自发资本主义、自由主义者 不懂情调的人。 毛: 被翻译成世界语的文学作品多吗？ 第一本是《圣经》，柴老自己翻译的。他还翻译了一些名著，以表明语言的表达性。后来的人有很多致力于名著的翻译，包括国内的世界语者。 北: 翻译量不说明问题 得看有没有读者 我的远房师兄周流溪教授翻译了《离骚》。 基本上，所有的名著都有世界语译本了。 毛: 但是这些努力基本上都白费了。 是小众，但是薪火相传，不会灭绝。总有一部分人会被迷住，因此传承。谁知道呢，也许哪一天世界大同了，需要立一个共同中立的标准语，为了反对歧视和政治正确，世界语被选中了呢。 英语成为实际的世界语，连我这个英语专业的人都不平。什么鸟语言,，居然堂而皇之统一了世界。英语丑陋之处太多了。 毛: 所以这个东西跟共产主义的相似度确实很高。 那乔老爷应该喜欢世界语了？ 没有报道。他好像没有评论过。乔老爷作为超级语言学家，其实懂的语言不多。有很多批评说，他的语言学受到他的语言能力的局限。 Michaeོl Mi: @wei 柴门斯基的母语如果是汉语，或者其他非拉丁语，设计出来的世界语会是怎样的？抑或无解？ 我觉得无解，柴老已经最大限度地把欧洲语言抹平了。 毛: 如果有人采访乔老爷，这世界语倒是个很好的话题。尼克？ 如果要想进一步抹平印欧语系和汉藏语系，难度太大，很难自然起来。 毛: 那时候还没有程序设计语言。如果放在现在，柴氏也许会干脆就定义一种形式语言？ Michaeོl: 秀才认字读半边。抹平的难度应该不大。剩下的半边用来释义即可 反正我觉得柴门霍夫已经走到极限了，世界上怎么会有这样的语言天才。他就是个眼科医生而已，业余爱好语言，并没有语言学的培训。可是语感和对语言学的自发领悟是令人惊异的。只能说，这个世界上存在一些让我等小民高山仰止的人物。他就是一个。崇拜他不亚于崇拜乔姆斯基。 毛: 我正想问你，更崇拜乔老爷还是柴医生？ 不赞同乔姆斯基，但是没有乔姆斯基，我们很多东西连一个 reference frame 都没有，无从讨论。 Michaeོl: 柴门应该是把etymology重新梳理了一遍而已。有人要是把说文解字也梳理一遍应该也可以，但中文最大的障碍是创新精神，除去迷信祖宗之法不可变的信徒后就不剩几个了，所以文字改革在中国会很慢 @wei 乔氏还是胜于柴氏。乔氏是爱因斯坦级别的，柴氏还不到牛顿吧。 毛: 要论对于人类的贡献，对于生产力的促进，乔老爷高多了。 柴也到不了牛顿的级别。我看相当于当下在搞统一场论的那些人。 柴氏基本是个江湖艺人，不是乔老爷这样的理论大师。 毛老读《反杜林论》拍案叫绝。我在高中的时候，是读《政治经济学教程》拍案叫绝。因为读得太投入，后来在社科院修《资本论》（必修课），砖头一样厚的，轻松拿A，觉得马克思太啰嗦了。同样的论点 车轱辘转 反复论证 各个侧面 苦口婆心 不厌其烦。 毛: 我到现在还认为这本书不错。我觉得恩格斯的水平其实比马克思高。我是说《反杜林论》不错。 那个我没读。五体投地拜倒在马克思《资本论》以后很多年，才发现和认可了批判马克思的声音。 毛: 苦口婆心 不厌其烦其实倒是好的，但是《资本论》其实是《非资本论》，完全抹杀资本的作用明显脱离实际。 正是，藐视资本，无视资本的作用和价值，这种偏向是致命的。 毛: 所以，我觉得世界语学者有点像人民大学那些一辈子教马列的人。但还是要好一些，无用总比有害好。 马克思虽然是严谨的学者，至少写《资本论》比《共产党宣言》要冷静得多，但是骨子里他是带着对资本和铜臭的极端厌恶这种情绪去著述的。而对资本和铜臭的厌恶是如此的自然，我们都曾经历过，都有这种体验，都曾痛恨过这个金钱至上的社会风气。 毛: 我觉得他也不是那么严谨，把辩证唯物主义应用于历史研究，按说是很好的，但是他的历史唯物主义就说不上很严谨，把阶级斗争提得太高了。 那个不算。《资本论》本身从形式上看，是严谨的，引用一丝不苟，耗时几十年，呕心沥血，反复推敲。 也做了一些对情绪好恶的抑制，譬如认为虽然是剥削，仍然是在等价交换的框架了。这个等价二字（褒义词）就是压抑了对资本及其人格化的厌恶。 Nick: 恩格斯民科 毛: 他用的是演绎方法，但是演绎的出发点是公理，如果这个前提站不住，那么后面的逻辑运用都是白搭了。其实哲学家们在科学方面都只是民科的水平。 Nick: 恩格斯哲学也民科 毛: 我倒觉得他比马克思还好一些。 北: @Nick 应该叫民哲 Nick: @北 我是generally说票友的意思，比如说你是民鼓。 毛: 鹏兄这民鼓可比许多专鼓高多了。 北: 我的目标是民仁 谢谢 白: 伟哥楼歪了 白: 我赞同“世界语是垃圾” RW: 白爷，愿闻其详 Nick: 我儿子这学期选了门social linguistics（？）的软课，选课主要原因就是老师答应老乔会来。我可以让他问问老乔他怎么看世界语。 美不美不好争，垃圾还是宝贝就更不好争了。你的美味是他人的毒药。 Michaeོl: One man's meat is another man's poison 北: 所以每个人只要真实地忠于自己内心表达观点就好了。因为每个人都只能代表自己 RW: @Michael 让我想起电影 汤姆叔叔小屋 里的一句台词 Michaeོl: @RW 这是新概念英语里一课的题目。在座都学过吧 北: 如果对于你是毒药 没必要因为对他人是美味 就考虑到底该怎么说 洪: https://www.esperanto-usa.org/en/content/noam-chomsky-me-and-esperanto Noam Chomsky, me, and Esperanto Back in the 1970’s, I sent Noam Chomsky, the famous MIT linguist, a letter asking his take on Esperanto. His reply indicated some possible interest (at least, as I recall, on the part of his son), and so I showed his reply to my father, who sent him a letter urging Professor Chomsky to obtain a textbook and other materials and begin learning the language. Chomsky’s reply was, as close as I can recall, “I’m sorry that I cannot meet your expectations, but we all have our priorities. Otherwise life would be impossible.” And that was the end of that. I still have this correspondence, of course, but it is in storage back in the States (and I am in China), but I thought that this tidbit ought to be part of the annals of Esperanto. Mike Jones Beijing 28.Jan.2011 可惜大师没机会学。他priorities是批评美国。不过也是车轱辘话多。少一点车轱辘话，两个世界语也学会了。 毛: 这个Mike Jones是个什么样的人？ 他2011年初在北京。 【相关博文】 《我的 世界语 国（1）》 【我的 世界语 国（2）】 【我的 世界语 国（3）】 【我的 世界语 国（4）】 《我的 世界语 国（5）》 《立委随笔：Esperanto: 爱斯不难读》 《一小时学会 世界语 语法》 《乔姆斯基的“ 世界语 ”》 立委 世界语 文章 (1987): 《中国报道：通天塔必将建成》 ZT: 中外名人论 世界语 《立委随笔： 世界语 跟宗教的关系》 《立委随笔：熵和 世界语 》 立委 世界语 论文（1986）: 《国际语到汉语和英语的自动翻译》 立委硕士论文： 世界语 句法分析 立委硕士论文全文（ 世界语 版） 《 朝华午拾：shijie－师弟轶事（3） 疯狂世界语 》
速成讲座：一小时学会世界语语法 （没有版权，随意转载） ＝＝开场白＝＝ Google 一下，各种世界语讲座、教材，应有尽有，本不用我多费笔墨。想学的自然可以登堂入室。但转念想，来这个坛子的都是天才，对于天才班，应该特制速成教材。就当玩吧，我保证你一小时学会世界语语法（不包括词汇），可以对这门语言有个了解。怎么学法，这样吧，我用“死译”法，因为是学语法，所以就用英文词根充数，加上世界语的后缀，和常用虚词。 ＝＝讲解＝＝ 世界语宪法共有16条（见附录），没有例外。虚词就几十个常用的，需要死记，不用教授，练习时遇到就给注上即可。关于名、形、动、副四大实词，真正关键的就下面几条： 名词词尾为 “- o ”, 复数形式加词尾 “- j ”。宾格加词尾 “- n ” 构成。 形容词以 “- a ” 收尾, 其格数与名词同：复数加 “- j ”，宾格加”- n ”。比较级用 pli (more)和连词 ol (than), 最高级用 plej (most)。 副词以 “- e ” 收尾; 各比较等级与形容词同：比较级用 pli (more)和连词 ol (than), 最高级用 plej (most)。 动词的各种形式: 现在时用词尾 “- as ”; 过去时 “- is ”; 将来时 “- os ” e.g. stud- as (study); stud- is (studied); stud- os (will study) 假定式 “- us ”; 命令式 “- u ”; 不定式 “- i ” e.g. ( se )…stud- us (if … study); stud- u (study); stud- i (to study) 好，语法教授完毕。现在开始做练习，示范给各位看，最后附上考题，答对80％以上，发放速成毕业证书。 ＝＝常用虚词/造词语缀＝＝ 冠词： la (the) 代词： mi =I; min =me; mia =my; la mia =mine vi =you; vin =you; via =your; la via =yours li =he; lin =him; lia =his; la lia =his shi =she; shin =her; shia =her; la shia =hers ghi =it; ghin =it; ghia =its; la ghis =its ni =we; nin =us; nia =our; la nia =ours ili =they; ilin =them; ilia =their; la ilia =theirs 相关词表： Kiu ＝Which/Who Kio ＝What Kiam ＝When Kie ＝Where Kial ＝Why Kiel ＝How Kiom ( da ) ＝ How many Tiu =That (adjective); tiu chi = chi tiu = this Tio =That (noun); tio chi = chi tio = this Tiam =Then; tiam chi = chi tiam = at this moment Tie =There; tie chi = chi tie = here Tial =Therefore; tial chi = chi tial = for this reason Tiel =Thus/In that way; tiel chi = chi tiel = (in) this way Tiom ( da ) =That much/many; tiom chi = chi tiom = this much/many 造词语缀 mal -(反义词前缀)： simpl-a (simple) : mal -simpl- a (complicated); bon- a (good) : mal -bon- a (bad); nov- a (new) : mal -nov- a (old) - in -(女性后缀)： frat- o (brother) : frat- in - o (sister); patr- o (father) : patr- in - o (mother); amik- o (friend) : amik- in - o (female friend); Esperantist- o (Esperantist) : Esperantist- in - o (female Esperantist) ＝＝示范＝＝ English original: What is that? That is a dog. Who is that? That is my friend. English-ized Esperanto: Kio est- as tio ? Tio est- as dog- o . Kiu est- as tiu ? Tiu est- as mia friend- o . Esperanto translation: Kio estas tio? Tio estas hundo. Kiu estas tiu? Tiu estas mia amiko. English original: When will you come? I will come soon. Where are you? I am in the USA. English-ized Esperanto: Kiam vi com- os ? Mi com- os baldau . Kie est- as vi ? Mi est- as en USA- o . Esperanto translation: Kiam vi venos? Mi venos baldau. Kie estas vi? Mi estas en Usono. English original: Why are you in the USA? Because I live in the USA. How will you come to Europe? I will come by aeroplane. English-ized Esperanto: Kial vi est- as en USA- o ? Char mi liv- as en USA- o . Kiel vi com- os al Europ- o ? Mi com- os per aeroplan- o . Esperanto translation: Kial vi estas en Usono? Char mi loghas en Usono. Kiel vi venos al E?ropo? Mi venos per aviadilo. English original: Do you speak Esperanto? Yes, I speak a little Esperanto. I am a new Esperantist. I like this language. It is simple, logical and very beatiful. English-ized Esperanto: Chu vi speak- as Esperant- on ? Jes , mi speak- as iom Esperant- on . Mi est- as new- a Esperantist- o . Mi lik- as tiun chi language- on . Ghi est- as simpl- a , logical- a kaj tre beatiful- a . Esperanto translation: Chu vi parolas Esperant-on? Jes, mi parolas iom Esperanton. Mi estas nova Esperantisto. Mi shatas tiun chi lingvon. Ghi estas simpla, logika kaj tre bela. ＝＝语法天才班毕业考试＝＝ 请把下列世界语短文翻译成英语： Sinjoro (Mr) Wei Li estas mia instruisto de Esperanto. Li estas malnova Esperantisto. En 1987, li studis kaj loghis en Chinio (China) . Tiam, li partoprenis en la 71-a Universala Kongreso de Esperanto en Pekino. Poste (later) , li venis al Usono. Nun (now) , li estas mia instruisto kaj amiko. 请把下列英语短文翻译成世界语（实词可以用英语词根）： Esperanto is an interesting language. Its grammar is simple and logical. I can ( pov-as ) learn it in one hour. I did not believe it. But ( sed ) it is a fact. Esperanto is especially attractive to ( al ) us. We will love it. 答案在本网页末。如果您顺利通过，恭喜阁下，您世界语语法天才班结业！ == 参考链接 == Wiki Esperanto Lesson 附注: 为便于查对, 这里把世界语16条中基本法规转抄如下（无关紧要的条款删除）: (2) 名词词尾为 “- o ”, 复数形式加词尾 “- j ”。目的格加词尾 “- n ” 构成。 (3) 形容词以 “- a ” 收尾, 其格数与名词同。比较级用 pli (more) 和连词 ol (than), 最高级用 plej (most)。 (4) 基数词(没有词尾变化)是: unu 1, du 2, tri 3, kvar 4, kvin 5, ses 6, sep 7, ok 8, nau 9, dek 10, cent 100, mil 1000。几十和几百由数词简单合并而成 (e.g. du-dek-kvin 25; mil sep-cent tri-dek ses 1736)。序数词加形容词词尾 (e.g. du-dek-a 22nd)。 (5) 人称代词: mi (I), vi (you), li (he), shi (she), ghi (it), ni (we), vi (you), ili (they)。其所有格形式加形容词词尾 - a 构成。数格的变化 (- aj , - ajn ) 与名词同（- oj , - ojn ）。 (6) 动词没有人称和数的变化。动词的各种形式: 现在时用词尾 “- as ”; 过去时 “- is ”; 将来时 “- os ”; 假定式 “- us ”; 命令式 “- u ”; 不定式 “- i ”。分词(有形容词和副词的意义): 主动现在式 “- ant -”; 主动过去式 “- int -”; 主动将来式 “- ont -”; 被动现在式 “- at -”; 被动过去式 “- it -”; 被动将来式 “- ot -”。被动语态的各种形式, 都借助于 esti (be)的相应形式和所需要的动词的被动分词构成; 被动式所用的介词是 de (by)。 (7) 副词以 “- e ” 收尾; 各比较等级与形容词同。 (10) 单词重音永远在倒数第二个音节上。 (11) 合成词由词与词简单合并而成(主要的词放在后面)。 (13) 为了表示方向, 单词（包括介词宾语）加目的格词尾（即宾格词尾 - n ）。 ＝＝语法天才班毕业考试答案＝＝ 请把下列世界语短文翻译成英语： Sinjoro Wei Li estas mia instruisto de Esperanto. Li estas malnova Esperantisto. En 1987, li studis kaj loghis en Chinio. Tiam, li partoprenis en la 71-a Universala Kongreso de Esperanto en Pekino. Poste, li venis al Usono. Nun, li estas mia instruisto kaj amiko. ==》 Mr. Wei Li is my Esperanto teacher. He is an old Esperantist. In 1987, he studied and lived in China. At that time, he participated in the 71st World Congress of Esperanto in Beijing. Later, he came to USA. Now, he is my teacher and friend. 请把下列英语短文翻译成世界语（实词可以用英语词根）： Esperanto is an interesting language. Its grammar is simple and logical. I can (pov-as) learn it in one hour. I did not believe it. But (sed) it is a fact. Esperanto is especially attractive to (al) us. We will love it. ==》 Esperant- o est- as interesting- a language- o . Ghia grammar- o est- as simpl- a kaj logical- a . Mi pov- as learn- i ghi- n en 1 hour- o . Mi ne believ- is ghi- n . Sed ghi est- as fact- o . Esperant- o est- as especially- e attractiv- a al ni . Ni lov- os ghi- n . ==》 Esperanto estas interesa lingvo. Ghia gramatiko estas simpla kaj logika. Mi povas learni ghin en unu horo. Mi ne kredis ghin. Sed ghi estas fakto. Esperanto estas speciale atraktiva al ni. Ni amos ghin. 原载 《立委随笔：一小时学会世界语语法》
朝华午拾 - 我的世界语国（二）：世界语之恋 世界语之父柴门霍夫博士 柴门霍夫(Zamenhof)博士创造完世界语后，并没有马上发布，而是用世界语自己跟自己说话和著述了好多年，烂熟于心。 我刚开始接触世界语，就一见钟情，堕入爱河，有诗为证： Al Nia Kara Lingvo La lingvo gracia, kara mia, Ghis kiam vi venis al mi fine fin? Atendis soife mi, eterne via, MI AMAS VIN ! Mi amas vin vere, pruvu Dio, Kaj mia bon-koro batas nur por vi; Ne plu sekreteto estas tio: VIN AMAS MI ! Chu kredas vi mian amon maran? Chu kredas, ke mia koro flamas? Chu kredas la vorton pure karan: VIN MI AMAS ! 这是我1986年写的情诗，也是我世界语的处女作。尽管幼稚，却是火热真情。我后来做世界语到英语汉语的机器翻译实验，索性把它送进我的翻译程序，跟“人工智能”开了个小玩笑，还振振有词地在论文中说：谁说诗歌不能翻译？谁说诗歌不能机器翻译？以下是我的诗歌的机器翻译： To our dear language The language graceful, my dear, Till when you came to me at last? Waited longingly I, ever yours, I LOVE YOU ! I love you truely, let God prove, And my good heart beats only for you, No longer that is (a) little secret: I LOVE YOU ! Do you believe my love like sea? Do (you) believe, that my heart burns? Do believe the word purely dear, I LOVE YOU ! 献给我们的亲爱的语言 优美的语言,我的亲爱的, 到什么时候你最后来到了我这儿? 我渴望地等待,你的永远的, 我爱你! 我真实地爱你,让上帝证明吧, 我的善良的心仅仅为了你跳动; 那已经不再是小秘密: 我爱你! 你相信我的大海一样的爱吗? 相信,我的心燃烧吗? 相信纯粹地亲爱的词吗: 我爱你! 真是年少轻狂，流淌的都是滚烫的词句，不加掩饰，不知含蓄，但表现了我当年初识世界语那种欣喜若狂、神魂颠倒的恋爱状态：毕竟年轻过。 作为语言学研究生，我一开始就被世界语的外在美迷住了。世界语表达方式的灵活多样让我折服。首先是语序的自由，一个简单的目的格后缀 -n, 主谓宾句式的语序就获得了完全的自由：mi amas vin (我爱你），可以有六种表达！我感叹其神奇，也获得了诗歌的灵感，于是用不同语序入韵。很多年以后的今天，我没有忘记告诉我的女儿，世界语可以用6种组合说“我爱你”。每次跟女儿电话，挂电话前，她总不忘用六种语言说“我爱你”（汉／英／法／俄／日和世界语），最后总是以世界语结束，并且一口气说下去： Mi amas vin. Mi vin amas. Vin mi amas. Vin amas mi. Amas mi vin. Amas vin mi. 每次听女儿稚嫩的声音一遍一遍用世界语说爱我，哪个做父亲的能不融化？女儿跟我说，她长大也要成为一个语言学家和世界语者，像我一样。 好，回到跟世界语的恋爱史上来。世界语的外貌，让我惊奇的还有构词的自由性，和相关词表的对称美。我把这些写入我的世界语笔记，最终成为我的世界语语言学特点的论文素材。就说构词的自由性吧，比如： Shi rid-AS. ／ Shi rid-ETAS. ／ Shi estas rid-EMA. ／ Shi estas rid-EMULO. ／ Shi estas rid-EMULINO (rid-EMINO). ／ Shi estas rid-EMULINETO (rid-EMINETO)……. 她笑。 ／ 她微笑。／ 她爱笑。／ 她是爱笑的人。／ 她是爱笑的女人。／ 她是爱笑的小女孩儿 ……。 世界语丰富的词缀和构词的黏合特性，从形式上给了语言使用者最大的弹性，只要在语境中 make sense, 使用世界语，几乎可以随心所欲，很能满足人的创造欲：世界语的本性是鼓励“生造词”的。当然，在实际使用中，这种弹性更多表现在给人以造词的便利，而不是满足创造欲。如果我忘记了一个专门词汇，比如 komputero（电脑），临时生造一个 elektrona kalkulilo (电子运算工具：可以指计算器或电脑)，也不妨碍我的交流。每一个使用过世界语的，都体会过这种便利和创造的乐趣。 世界语的外貌使我着迷，就好像一个漂亮姑娘的吸引。世界语的内在美和近乎宗教信仰一样的感召力，是我进入世界语圈子以后逐渐体会的。在北京世界语圈子，我第一次接触到一个来自各行各业的特殊群体，大家一团和气，互相帮助，加上世界语者中普遍流行的道德优越感和使命感，这极大地满足了我的理想主义的内心。我当时把这一切全部归功于世界语的内秀，深深迷恋。我好像找到了一个外美内秀的完美对象，教我如何不爱她？ 记于2006年4月21日 【置顶：立委科学网博客NLP博文一览（定期更新版）】
标签: Esperanto
