自然指数的 “ 误读 ” 与其中的 “ 二八 ” 现象 【导读】 依据自然指数的统计体系,从世界范围看,地球与环境科学前 20% 的高校做出了 80% 的贡献,化学前 18% 的高校做出了 82% 的贡献,生命科学前 14% 的高校做出了 86% 的贡献,物理学前 16% 的高校做出了 84% 的贡献。内地有 10 所高校同时进入世界排名地球与环境科学前 20% ,化学前 18% ,生命科学前 14% ,物理学前 16% ,分别为:清华大学、北京大学、浙江大学、南京大学、北京师范大学、华东师范大学、武汉大学、中国科学技术大学、中国科学院大学、中山大学。 【正文】 “ 误读 ” 指的是解读和运用产生误解与偏差。 “ 二八 ” 现象指的是社会学与管理学领域所用的 “ 二八定律 ” ,意指顶端的 20% 做出了 80% 的贡献。两个本毫不相关的事项,在文中被一并提出,并无特殊意义,只是想通过对 “ 误读 ” 的纠正,再为其中的 “ 二八 ” 现象做一个数据源选择的立论。 一、自然指数的 “ 误读 ” 自然指数( Nature Index )是自然出版集团推出的数据库,以专家咨询的方法遴选了全球 68 种一流期刊,分别从地球与环境科学、化学、生命科学、物理学四个学科领域统计国家、研究机构等各个群体的年度发文表现,统计其发文数量( AC )、分数式发文数( FC ,根据作者人数和作者署名的单位个数对论文数量进行贡献的平均拆分)、加权分数式计量( WFC ,鉴于个别期刊的论文数量较大,对在其中发表的论文计数赋予了 0.2 的权重,以减小其对总体结果的影响)。 最新一期自然指数已经在其官网进行发布 ( 统计时间为 2015.12.1 至 2016.11.30) ,国内很多媒体进行了转载,根据四个学科领域总体 WFC 值的大小对国内高校进行了排序。然而这样的单一排序方式,会给读者造成一定的 “ 误读 ” 。主要原因在于,首先自然指数仅仅是对四个学科领域在某些高端期刊中发文数量表现的统计,然而,很多高校所涵盖的学科领域远远超出这个范围,以其作为高校的排名依据显然难以全面体现高校的学科特性,过以片面与局限。 当然自然指数的发布与存在必有其存在的道理,但作为读者而言,需要了解其内涵,对其进行准确的运用。笔者认为在参考自然指数的数据结果时,应该分学科的看待各研究机构在自然指数中的表现,切莫将以各学科的总计数作为衡量高校优劣的依据。 二、自然指数中的 “ 二八 ” 现象 以 CHINA 为关键字,在自然指数的官网中查询可得,如以 WFC 为排序依据,除生命科学领域排名在全球第 4 外,其它三个学科领域均在全球排名第 2 ,仅低于美国。 进而,以 CHINA 为关键字,统计了高校在四个学科领域中表现情况,发现 WFC 表现基本符合 “ 二八定律 ” 。 (一)地球与环境科学 共有 102 所高校有论文贡献,论文总数 759 篇, WFC 总值为 195.8 ,前 19% 的高校贡献了 82% 的 WFC 。前 19% 的高校共 20 所,情况如下: 排序 Institution AC FC WFC 1 Nanjing University (NJU) 56 20.02 20.02 2 Nanjing University of Information Science and Technology (NUIST) 43 15.37 15.37 3 China University of Geosciences (CUG) 37 15.18 15.18 4 Peking University (PKU) 64 14.38 14.38 5 University of Science and Technology of China (USTC) 34 13.48 13.48 6 Beijing Normal University (BNU) 38 11.36 11.36 7 Ocean University of China (OUC) 44 9.9 9.9 8 University of Chinese Academy of Sciences (UCAS) 59 9.56 9.56 9 Lanzhou University (LZU) 14 6.71 6.71 10 Sun Yat-sen University (SYSU) 26 6.35 6.35 11 Tsinghua University (TH) 32 5.34 5.34 12 Hong Kong University of Science and Technology (HKUST) 9 5.31 5.31 13 Zhejiang University (ZJU) 14 4.3 4.3 14 Xiamen University (XMU) 14 4 4 15 Wuhan University (WHU) 11 3.91 3.91 16 The University of Hong Kong (HKU) 12 3.48 3.48 17 China University of Petroleum (CUP) 7 3.26 3.26 18 The Hong Kong Polytechnic University (PolyU) 7 3.22 3.22 19 East China Normal University (ECNU) 10 3.1 3.1 20 PLA University of Science and Technology (PLA UST) 9 2.75 2.75 (二)化学 共有 377 所高校有论文贡献,论文总数 7036 篇, WFC 总值为 3269.77 ,前 16% 的高校贡献了 84% 的 WFC 。前 16% 的高校共 62 所,情况如下: 排序 Institution AC FC WFC 1 Peking University (PKU) 491 172.84 172.84 2 Nanjing University (NJU) 244 154.06 154.06 3 University of Science and Technology of China (USTC) 264 140.37 140.37 4 Tsinghua University (TH) 275 134.98 134.98 5 Nankai University (NKU) 254 104.31 104.31 6 Zhejiang University (ZJU) 159 101.95 101.95 7 Xiamen University (XMU) 149 90.49 90.49 8 East China University of Science and Technology (ECUST) 133 78.96 78.96 9 Soochow University 128 77.11 77.11 10 Fudan University 144 75.32 75.32 11 Lanzhou University (LZU) 110 73.5 73.5 12 University of Chinese Academy of Sciences (UCAS) 381 70.61 70.61 13 Wuhan University (WHU) 113 70.08 70.08 14 Hunan University (HNU) 106 68.15 68.15 15 Sichuan University (SCU) 103 68.14 68.14 16 Jilin University (JLU) 123 64.1 64.1 17 Sun Yat-sen University (SYSU) 105 58.59 58.59 18 East China Normal University (ECNU) 89 52.74 52.74 19 South China University of Technology (SCUT) 88 49.61 49.61 20 Shanghai Jiao Tong University (SJTU) 107 47.09 47.09 21 Shandong University (SDU) 79 44.78 44.78 22 Huazhong University of Science and Technology (HUST) 84 40.34 40.34 23 Hong Kong University of Science and Technology (HKUST) 108 39.89 39.89 24 Tianjin University (TJU) 174 39.6 39.6 25 Southwest University (SWU) 41 36.16 36.16 26 Beijing Institute of Technology (BIT) 70 35.81 35.81 27 Nanjing Tech University (NanjingTech) 79 34.28 34.28 28 Southeast University (SEU) 54 33.56 33.56 29 Central China Normal University (CCNU) 41 33.54 33.54 30 The Chinese University of Hong Kong (CUHK) 92 32.69 32.69 31 Shandong Normal University (SDNU) 38 31.92 31.92 32 Beijing University of Chemical Technology (BUCT) 59 29.95 29.95 33 The University of Hong Kong (HKU) 86 29.25 29.25 34 Dalian University of Technology (DUT) 66 28.74 28.74 35 Xi'an Jiaotong University (XJTU) 62 27.15 27.15 36 Northeast Normal University (NENU) 38 25.19 25.19 37 Harbin Institute of Technology (HIT) 41 24.54 24.54 38 City University of Hong Kong (CityU) 72 24.13 24.13 39 Fuzhou University (FZU) 34 24.12 24.12 40 Beijing Normal University (BNU) 52 23.91 23.91 41 Beihang University (BUAA) 55 22.35 22.35 42 Northwest University (NWU) 32 21.88 21.88 43 Chongqing University (CQU) 39 19.51 19.51 44 Zhengzhou University (ZZU) 32 19.23 19.23 45 China Pharmaceutical University (CPU) 24 19.14 19.14 46 South University of Science and Technology of China (SUSTech) 40 18.09 18.09 47 Shaanxi Normal University (SNNU) 26 17.37 17.37 48 Jiangsu Normal University (JSNU) 24 17.31 17.31 49 Shanghai University (SHU) 50 16.39 16.39 50 University of Science and Technology Beijing (USTB) 32 16.2 16.2 51 Henan Normal University (HTU) 21 15.18 15.18 52 Hong Kong Baptist University (HKBU) 61 15.06 15.06 53 Nanjing Normal University (NNU) 33 14.8 14.8 54 The Hong Kong Polytechnic University (PolyU) 36 14.32 14.32 55 Wuhan University of Technology (WUT) 31 13.85 13.85 56 Nanjing University of Science and Technology (NUST) 27 13.83 13.83 57 University of Jinan (UJN) 18 13.32 13.32 58 Changzhou University (CZU) 20 13.13 13.13 59 Central South University (CSU) 28 12.31 12.31 60 Chinese Academy of Medical Sciences Peking Union Medical College (CAMS PUMC) 29 12.28 12.28 61 Jiangxi Normal University (JXNU) 22 11.96 11.96 62 China Agricultural University (CAU) 20 11.43 11.43 (三)生命科学 共有 211 所高校有论文贡献,论文总数 2240 篇, WFC 总值为 527.28 ,前 18% 的高校贡献了 82% 的 WFC 。前 18% 的高校共 39 所,情况如下: 排序 Institution AC FC WFC 1 Peking University (PKU) 137 54.35 54.35 2 Tsinghua University (TH) 110 42.07 42.07 3 Zhejiang University (ZJU) 95 28.84 28.84 4 Fudan University 101 23.56 23.56 5 Shanghai Jiao Tong University (SJTU) 88 22.74 22.74 6 Sun Yat-sen University (SYSU) 77 21.01 21.01 7 University of Chinese Academy of Sciences (UCAS) 128 19.16 19.16 8 The University of Hong Kong (HKU) 53 13.24 13.24 9 Chinese Academy of Medical Sciences Peking Union Medical College (CAMS PUMC) 56 11.55 11.55 10 Huazhong University of Science and Technology (HUST) 44 10.68 10.68 11 Nanjing University (NJU) 35 10.47 10.47 12 Sichuan University (SCU) 55 10.46 10.46 13 Wuhan University (WHU) 25 10.23 10.23 14 Third Military Medical University (TMMU) 39 9.54 9.54 15 The Chinese University of Hong Kong (CUHK) 40 9.54 9.54 16 Tongji University 40 9 9 17 Hong Kong University of Science and Technology (HKUST) 24 8.9 8.9 18 Shandong University (SDU) 35 8.3 8.3 19 Second Military Medical University (SMMU) 25 7.81 7.81 20 Beijing Normal University (BNU) 20 7.81 7.81 21 Huazhong Agricultural University (HZAU) 23 7.55 7.55 22 East China Normal University (ECNU) 29 7.45 7.45 23 Soochow University 29 7.16 7.16 24 University of Science and Technology of China (USTC) 41 6.26 6.26 25 China Agricultural University (CAU) 27 6.23 6.23 26 Tianjin Medical University (TMC) 23 6.06 6.06 27 Nanjing Medical University (NJMU) 25 5.43 5.43 28 Nankai University (NKU) 18 5.25 5.25 29 Southern Medical University (SMU) 17 4.89 4.89 30 Nanjing Agricultural University (NAU) 14 4.88 4.88 31 Xiamen University (XMU) 18 4.2 4.2 32 Central South University (CSU) 27 4.08 4.08 33 Lanzhou University (LZU) 11 3.96 3.96 34 East China University of Science and Technology (ECUST) 32 3.83 3.83 35 ShanghaiTech University 31 3.73 3.73 36 Guangzhou Medical University (GMU) 21 3.71 3.71 37 Jilin University (JLU) 17 3.56 3.56 38 Harbin Institute of Technology (HIT) 7 3.43 3.43 39 Wenzhou Medical University (WMU) 14 3.3 3.3 (四)物理科学 共有 298 所高校有论文贡献,论文总数 5913 篇, WFC 总值为 1432.26 ,前 16% 的高校贡献了 84% 的 WFC 。前 16% 的高校共 50 所,情况如下: 排序 Institution AC FC WFC 1 Peking University (PKU) 592 138.38 107.39 2 Tsinghua University (TH) 520 113.43 106.28 3 University of Science and Technology of China (USTC) 413 121.38 101.34 4 Nanjing University (NJU) 409 139.98 99.41 5 Fudan University 136 52.55 51.43 6 Zhejiang University (ZJU) 151 49.23 49.23 7 Xi'an Jiaotong University (XJTU) 96 37.7 37.65 8 Soochow University 71 35.59 35.59 9 Hong Kong University of Science and Technology (HKUST) 135 32.89 32.89 10 Shanghai Jiao Tong University (SJTU) 245 38.75 31.1 11 University of Chinese Academy of Sciences (UCAS) 264 43.86 28.57 12 Beihang University (BUAA) 109 29.27 28.1 13 Harbin Institute of Technology (HIT) 61 27.77 26.77 14 Nankai University (NKU) 67 26.07 26.07 15 Huazhong University of Science and Technology (HUST) 85 28.71 24.73 16 The University of Hong Kong (HKU) 151 26.52 20.38 17 Beijing Institute of Technology (BIT) 42 20.41 20.36 18 Shandong University (SDU) 157 32.39 20 19 Wuhan University (WHU) 51 18.17 18.17 20 Southeast University (SEU) 42 18.08 18.08 21 Xiamen University (XMU) 57 24.59 17.75 22 Lanzhou University (LZU) 45 17.9 17.3 23 Sun Yat-sen University (SYSU) 88 21.1 17.04 24 Tianjin University (TJU) 44 15.46 15.46 25 Beijing Normal University (BNU) 90 26.14 15.05 26 The Hong Kong Polytechnic University (PolyU) 36 14.16 14.16 27 University of Electronic Science and Technology of China (UESTC) 44 13.74 13.74 28 The Chinese University of Hong Kong (CUHK) 100 14.38 12.51 29 Jilin University (JLU) 49 13.82 12.02 30 University of Science and Technology Beijing (USTB) 31 11.88 11.88 31 South China University of Technology (SCUT) 24 11.16 11.16 32 Shanghai University (SHU) 28 10.93 10.93 33 Central China Normal University (CCNU) 80 11.4 9.78 34 Shanxi University (SXU) 34 9.98 9.71 35 Chongqing University (CQU) 39 12.26 9.29 36 Shenzhen University (SZU) 30 8.97 8.97 37 North China Electric Power University (NCEPU) 15 8.94 8.94 38 Nanjing Tech University (NanjingTech) 27 8.57 8.57 39 Renmin University of China (RUC) 27 8.65 8.52 40 East China Normal University (ECNU) 29 8.18 8.18 41 Nanjing University of Science and Technology (NUST) 26 8.1 8.1 42 Sichuan University (SCU) 28 8.18 7.99 43 Northwestern Polytechnical University (NPU) 15 7.97 7.97 44 City University of Hong Kong (CityU) 26 7.94 7.94 45 Hunan University (HNU) 20 7.93 7.93 46 East China University of Science and Technology (ECUST) 15 7.08 7.08 47 Nanjing University of Posts and Telecommunications (NUPT) 25 6.88 6.88 48 Beijing University of Technology (BJUT) 18 6.8 6.8 49 Wuhan University of Technology (WUT) 23 6.74 6.4 50 South China Normal University (SCNU) 12 6.37 6.37 三、结语 从以上情况看,高校在自然指数四个学科领域中的贡献情况基本符合 “ 二八定律 ” ,不知是一种巧合,还是 “ 二八定律 ” 的魅力所在。 所有在自然指数中有表现的高校均为国家在自然指数中的表现作出了一定的贡献,相对来说,前 “20%” 的高校贡献度更高。 在四个学科领域中的 WFC 表现均进入前 “20%” ( 20% 是个虚指,具体百分比参见上述各学科分析结果中的百分比)的高校共有 14 所,其中内地高校有 12 所,分别为: 清华大学、北京大学、浙江大学、南京大学、北京师范大学、华东师范大学、武汉大学、中国科学技术大学、中国科学院大学、厦门大学、中山大学、兰州大学。 目前正值国家推进一流大学与一流学科建设的关键时期,教育部、财政部、国家发展改革委于 2017 年 1 月 24 日联合发布了《统筹推进世界一流大学和一流学科建设总体方案》,提出了一流大学的遴选条件: “ 一流大学建设高校应是经过长期建设、具有先进办学理念、办学实力强、社会认可度高的高校, 须拥有一定数量国内领先、国际前列的高水平学科 ,在改革创新和现代大学制度建设中成效显著。 ” 在界定是否 “ 拥有一定数量国内领先、国际前列的高水平学科 ” 时或许有多种测算标准,自然指数作为在相关学科领域高端科研表现的一种测算方式,在其四个学科领域的 WFC 表现均进入全球前 “20%” 的高校亦或可以作为遴选一流大学的一种参考。 从世界范围看 , 地球与环境科学前 20% 的高校贡献了 80% 的 WFC ,化学前 18% 的高校贡献了 82% 的 WFC ,生命科学前 14% 的高校贡献了 86% 的 WFC ,物理学前 16% 的高校贡献了 84% 的 WFC 。 同时进入世界排名地球与环境科学前 20% ,化学前 18% ,生命科学前 14% ,物理学前 16% 的中国内地高校共有 10 所,分别为: 清华大学、北京大学、浙江大学、南京大学、北京师范大学、华东师范大学、武汉大学、中国科学技术大学、中国科学院大学、中山大学。 具体表现如下 : 高校名称 地球与环境 化学 生命科学 物理学 排名 WFC 排名 WFC 排名 WFC 排名 WFC 南京大学 24 20.02 3 154.06 240 10.47 15 99.41 北京大学 44 14.38 1 173.02 43 54.42 9 107.39 中科大 49 13.48 5 140.37 319 6.26 13 101.34 北师大 63 11.36 173 23.91 286 7.81 220 15.05 科学院大学 80 9.56 37 70.61 150 19.16 108 28.57 中山大学 123 6.35 52 58.09 136 21.01 199 17.04 清华大学 147 5.34 7 134.98 60 42.07 10 106.28 浙江大学 181 4.3 20 101.95 95 28.84 46 49.23 武汉大学 194 3.92 38 70.08 243 10.23 184 18.17 华东师大 224 3.1 60 52.74 296 7.45 333 8.18 吴云峰、程红光、张丽